Vademecum Górskie COTG PTTK

Ur. 18.03.1860 roku w Medyce, zm. 5.03.1939 r. we Lwowie.Doktor praw, specjalista w zakresie agronomii i ekonomii, historyk literatury,badacz,  znawca twórczości Juliusza Słowackiego, wykładał ekonomię w Szkole Rolniczej w Dublanach i statystykę w Szkole Nauk Politycznych we Lwowie.

Redagował czasopisma „ Przyszłość”, pierwszy redaktor rocznika „Wierchy”, współtwórca „Lamusa” założonego przez jego syna Michała. Prezes Stronnictwa Demokratycznegow zaborze Austriackim.

Wybitny znawca Tatr, miłośnik góralszczyzny, znakomity taternik i speleolog, poeta i prozaik, wiceprezes Państwowej Rady Ochrony Przyrody . W 1912 r. w Zakopanem założył Sekcję Ochrony Tatr wchodzącą

w skład Towarzystwa Tatrzańskiego, prowadził intensywną działalność popularyzatorską, starał się

o prawną regulację ochrony Tatr dążąc do stworzenia Tatrzańskiego Parku Narodowego.

Ród Jana Gwalberta Pawlikowskiego wywodził się w prostej linii od Klimka de Liczki z Pawlikowic. Pradziad – Józef Benedykt Pawlikowski był radcą na cesarskim dworze. Zakupił w Medyce majątek od Głogowskich w 1809 roku. W pałacu zgromadził liczne dzieła sztuki, m.in.: potężne zbiory numizmatyczne,  biblioteka liczyła 25 tys. tomów, 600 map, ok. 1500 rycin i rysunków.

Dziadek – Józef Gwalbert Pawlikowski założył pierwszą w Galicji Szkołę Ogrodniczą, której absolwenci znajdowali zatrudnienie w największych dworach ówczesnej Europy. Do pałacu przylegał park, w którym w całym kompleksie oranżerii i szklarni hodowanook. 300 000 egzotycznych roślin z całego świata.

Uprawiano owoce cytrusowe, banany, figi, owoce miododajne, paprocie, rośliny wodne, rzadkie korzenie. Była cieplarnia zwana kamelarnią, w której kwitły miliony kamelii zasadzonych pomiędzy herbacianymi drzewami reprezentujących ponad 70 tys. gat. tego kwiatu.

W sadach  hodowano 1279 gatunków jabłoni, 788 odmian grusz, 233 odmiany śliworaz 50 odmian brzoskwiń.Sadzonki i kwiaty Pawlikowscy rozprowadzali nie tylko w Galicji, ale w całej Monarchii Habsburskiej i państwach ościennych i przynosiły im milionowe dochody.

W 1849 r. wojska rosyjskie najechały majątek, pałac doszczętnie zdewastowano i zamieniono na szpital wojskowy.Właścicielem majątku był już ojciec Jana Gwalberta P. Mieczysław, a jego żona Helena

z Dzieduszyckich była bohaterką Grottgerowskich obrazów. Zagrożona aresztowaniem wyjechała wraz z synami do Genewy , bowiem ich majątek był punktem przerzutowym dla patriotów udających się na emigrację. Majątek już nigdy nie wrócił do dawnej świetności, a resztki dawnego roślinnego  bogactwa zasiliły Ogród Botaniczny we Lwowie.

Po latach,  jeden z synów Heleny i Mieczysława,  Jan Gwalbert P. zakochany w Tatrach zakupił

w Zakopanem, na wzgórzu Koziniec, zaprojektowaną przez Stanisława Witkiewicza  w stylu podha-lańskim, Willę Pod Jedlami. Od wczesnej młodości uprawiał taternictwo zawsze z przewodnikiem Maciejem Sieczką, który trzy pokolenia Pawlikowskich  wyprowadzał w góry. Maciej wywoził go,  jako trzyletniego chłopca w koszu wiklinowym, na koniu w góry.

 W wieku 16- lat Jan Gwalbert P. wraz z Adamem Asnykiem dokonał drugiego wejścia w historii  na Wysoką z Doliny Złomisk z zejściem (pierwszym) przez Pazdury na Wagę.

Jako pierwszy wszedł na Łomnicę i Kieżmarski Szczyt, na Mnicha, na Szatana, Jastrzębią Turnię i  Durny Szczyt z Doliny Dzikiej.

Był także prekursorem w badaniu jaskiń: w Dolinie Kościeliskiej zbadał: Zbójeckie Okna, Zimną, Ziobrową, Groby, Lodową, a także Dzwonnicę, Bielską i Kasprową. Zwiedzał również jaskinie na Orawie.

Adam Asnyk swój słynny cykl sonetów dedykował Mieczysławowi Pawlikowskiemu.

Imieniem Jana Gwalberta Pawlikowskiego  nazwano w Tatrach:  Jaskinię Pawlikowskiego

w Dolinie Kościeliskiej, Okno Pawlikowskiego w Jaskini Mylnej, Przełęcz Pawlikowskiego, płd.- wsch. Siodło Durnej Przełęczy.

Zżył się z góralami, dzielił z nimi radości, kłopoty i smutki.  Grał na skrzypcach po weselach, mówił na co dzień gwarą i pisał gwarą: „ Bajda o Niemrawcu”, „O szwagrach z Bańskiej”, wydał zbiór „Pieśni góralskie”.

Doznał „bolesnej goryczy porażki”, gdy nie udało mu się uchronić Tatr przed budową kolejki linowej na Kasprowy Wierch. W 1935 r. podał się do dymisji ze stanowiska przewodniczącego Państwowej Rady Ochrony Przyrody na znak protestu przeciwko realizacji tego projektu. Podstawowa teza Pawlikowskiego bowiem głosi, że „ Kultura wyszłaz przyrody i nosiła na sobie długo jej cechy, potem zwróciła się przeciwko niej” – jak napisał w artykule „Kultura a natura”.

Jan Gwalbert P. był także przeciwnikiem budowy drogi do Morskiego Oka i schroniska nad nim, schroniska na Kalatówkach, storpedował pomysły schronisk pod Rysami i wielkiego nad Czarnym Stawem Gąsienicowym, zębatej kolejce na Świnicę.

Doprowadził do przyjętych  zasad ustalania nazw w Tatrach. Doprowadził do uchwalenia przez sejm ustawy o ochronie przyrody, przygotował projekty ustaw: łowieckiej, rybackiej, leśnej, budowlanej.

Odznaczony orderem Polonia Restituta. W 1927r. otrzymał tytuł honorowego obywatela Zakopanego, a w 1931 r. honorowe członkostwo w Związku Górali. Jan G. Pawlikowski był współtwórcą Muzeum Tatrzańskiego.

Pod koniec życia tracił wzrok i cierpiał na postępujący artretyzm deformujący. Spoczywa na cmentarzu Na Pęksowym Brzysku w Zakopanem.

Beata Adamska

„Zamki, dwory i  pałace  województwa podkarpackiego” Marta Michowicz- Kubal

„Studia i wspomnienia” pod redakcją Wiesława A. Wójcika – wyd. Znak 1997

„Dom Pod Jedlami i jego twórca” – w zbiorze COTG ul. Jagiellońska 6 Kraków

COTG PTTK i autorzy vademecum wyrażają zgodę na wszelkie powielanie zasobów Vademecum pod warunkiem przytoczenia źródła i autora.