Logo COTG
Logo COTG
Centralny Ośrodek Turystyki Górskiej PTTK
Logo COTG
Centralny Ośrodek Turystyki Górskiej PTTK


Vademecum Górskie COTG PTTK

    >> Regulamin <<      >> Jak zostać współautorem Vademecum <<    
Treść hasła:
Podaj szukaną frazę
lub wybierz interesujacą cię literę
ABCĆDEFGHIJKLŁMNOÓPQRSŚTUVWXYZŻŹ

Osuwiskowe formy:

Babia Góra – formy osuwiskowe

Całe Pasmo Babiogórskie ma postać wyraźnie odosobnionego, twardzielcowego grzbietu o długości ok. 10 km zorientowanego z zachodu na wschód, lekko wygiętego ku południowi. Od głównego grzbietu odchodzą ku południowi i północy znacznie niższe boczne grzbiety, natomiast główny grzbiet pasma wznosi się ponad poziom innych otaczających grzbietów beskidzkich o 200-600 m. Wysokość względna Babiej Góry w stosunku do północnych podnóży sięga 1100 m, do południowych ok.900 m. Główny grzbiet ma charakter schodowy, tworzy kilka spłaszczeń takich jak: Sokolica, Kępa, Gówniak, Kościółki, Izdebczyska, są to czynne terasy krioplanacyjne1.

Północne stoki Diablaka są wyraźną niszą wielkiego osuwiska ciągle podlegającą przekształceniom, fot. B. Janusz

W związku z tektoniką Babiej Góry stoki pasma są asymetryczne. Północne stoki są bardzo strome, o nachyleniu pod kątem ok.70º, w kilku miejscach np. pod Sokolicą znajdują się pionowe urwiste ściany skalne. Stok północny można traktować jako olbrzymią formę osuwiskową, nazywany jest od dawna „wielką zerwą skalną”, na niespotykaną skalę w Karpatach ( ilość przemieszczonego materiału to ok. 5 km3), powstała ona jeszcze przed ostatnim zlodowaceniem. Można wyróżnić następujące strefy: ściana niszy zerwy ciągnie się od Małej Babiej Góry (Cyla) przez Izdebczyska, Kościółki, Diablak, Głowniak, Kępę i Sokolicę, skiba osuwiskowa występuje między Sokolicą a Broną jest spłaszczeniem ograniczonym od dołu stromą krawędzią, jęzor osuwiska rozciąga się wzdłuż Górnego Płaju. Formowała się ona w kilku etapach, najpierw powstała wielka zerwa skalna z niszą o długości ok. 8 km, jej powierzchnia przebiegała wzdłuż spękań ciosowych, powierzchnia poślizgowa znajdowała się na kontakcie piaskowców magurskich i warstw hieroglifowych2. W drugim etapie powstała kolejna, zerwa skalna o długości ściany 4 km. Trzecim etapem było utworzenie zerwy potomnej w obrębie półki skalnej, na skutek modelowania stoku powstały liczne małe osuwiska i zerwy skalne, w obrębie ścian niszy i wałów koluwialnych3. Największe nasilenie tych procesów miała miejsce w końcu plejstocenu, aż do optimum klimatycznego okresu atlantyckiego w holocenie, wiązało się to z odmarzaniem pokrywy zwietrzelinowej i skał, które nie były pokryte zwartą roślinnością co jeszcze bardziej sprzyjało rozwojowi ruchów masowych. Należy zaznaczyć, że procesy osuwania zachodzą nadal, choć na mniejszą skalę niż dawniej, przykładem aktywnego osuwiska jest osuwisko w miejscu zwanym Do Urwanego powstałe w 1868 roku, osuwisko pod Małą Babią Górą – tzw. Zerwa Cylowa (ruchy osuwiska w latach 1962, 1967, 1982, 2000, 2003), inny przykład to bardzo młode osuwisko powyżej Żlebu Poszukiwaczy Skarbów powstałe w 2002 r. Osuwiska na północnym stoku są to osuwiska obrotowe lub translacyjne, skalno-zwietrzelinowe i skalne.

Żleb Kościółków wypełniony rumowiskiem, fot. B. Janusz

W odróżnieniu od stoku północnego stok południowy jest dużo łagodniejszy, maksymalne nachylenie sięga 35º, jest modelowany osuwiskami konsekwentno – strukturalnymi4, jednak już wcześniej podobnie jak na północnym stoku pod koniec okresu zlodowaceń powstało duże, stare osuwisko z niszą, w której znajdują się ruiny schroniska Beskidenverein.

Część naukowców uważa, że na Babiej Górze w plejstocenie istniały dwukrotnie lodowce górskie. Teorię taką wysunął Ludomir Sawicki w pracy „Krajobrazy lodowcowe Beskidu Zachodniego” z 1913 roku, na podstawie badań domniemanych karów, żłobów lodowcowych, moren na północnych stokach. W latach 50. Kazimierz i Tadeusz Ziętarowie wykazali osuwiskową genezę tych form, jednak Mieczysław Klimaszewski i Marian Książkiewicz sugerują, że choć geneza nisz jest osuwiskowa to zostały one przekształcone glacjalnie, by później ponownie być poddawane ruchom masowym. Najbardziej interesującą formą jest nisza pod Kościółkami, ma ona kształt wąskiej rynny, różniący się od kształtu nisz osuwiskowych w okolicy, oprócz tego z rynny wysuwa się podłużny wał przypominający morenę, stąd istnieje przypuszczenie, że nisza jest niedużym cyrkiem. Obecnie ściany niszy poddawane są obrywaniu. Warto zwrócić uwagę na wygląd bloków skalnych, przypuszczalnych koluwiów, są one nieco obtoczone, bardziej niż zwyczajne okruchy, to może świadczyć o przetransportowaniu przez lodowiec. Niewykluczone, że po powstaniu osuwisk istniały jeszcze w pobliżu grzbietu lodowczyki reliktowe5.
 

W obrębie osuwisk, szczególnie jęzorów osuwiskowych powstały jeziorka, którym również przypisywano genezę glacjalną, największym jest Mokry Stawek, mniejsze to Marków Stawek, Suchy Stawek, Stawek Południowy.

 

Istotnym elementem rzeźby północnych stoków Babiej Góry są rumowiska skalne (tzw. gołoborza), wykształcone jeszcze ok. 15000 lat temu, ich największy rozwój przypada na schyłek plejstocenu i holocen. Powstały w klimacie peryglacjalnym i są wynikiem działania wietrzenia mrozowego na skały, które ulegają rozdrobnieniu na bloki po wielokrotnym zamarzaniu i odmarzaniu. Obecnie rumowiska można podzielić na dwa rodzaje: żywe – nadal tworzące się rumowiska, ulegające przemieszczaniu (2-3 cm/rok), występują w górnej części stoku tworząc tzw. „babiogórskie morze głazów”, jęzory i wstęgi gruzowe oraz martwe rumowiska – ustabilizowane przez roślinność krzewiastą i las, występują w dolnej części stoku. Ciągłemu tworzeniu się rumowisk sprzyjają warunki klimatyczne okolicy głównego szczytu, gdzie średnia temperatura wynosi ok. 0,7 °C. Rumowiska tworzą się u podstawy klifów mrozowych6, na skutek powolnego spełzywania piaskowcowych bloków dochodzi do rozdrabniania, na północnych stokach dolna granica rumowiska sięga 1300 m n.p.m., a na południowych do 1600m.

 Opr. Bartłomiej Janusz
 

 1 Terasa krioplanacyjna to spłaszczenie w obrębie stoku, ograniczone od góry i od dołu ścianką skalną lub progiem pokrytym blokami skalnymi, powstałe w wyniku cofania się wyższego progu ( klifu mrozowego) wskutek wietrzenia mrozowego i wyrównywania powierzchni przez soliflukcję i  spłukiwanie. Terasy krioplanacyjne są zatem typowe dla strefy klimatu zimnego; w górach Polski zachowane są ich relikty pochodzące z  plejstocenu. (Słownik encyklopedyczny – geografia Wyd. Europa)

2  Warstwy hieroglifowe - Nazwa ta pochodzi od różnego kształtu nierówności, przypominających hieroglify, widocznych zwłaszcza na dolnej stronie tych warstw. Mogą to być np. ślady pełzania zwierząt albo rysy pochodzenia mechanicznego, powstałe na skutek uderzania o dno ówczesnego morza fragmentów skalnych, drewna czy też ziam piasku, niesio­nych prądem wody. Warstwy hieroglifowe utworzone są z twardych, cienkoławicowych piaskowców wapnisto-krzemionkowych, przewarstwionych łupkami ilastymi. (http://www.podomega.com.pl/babia-gora/?geologia,8)

3 Wały koluwialne – formy powstałe z materiału przemieszczonego w wyniku osuwania, najczęściej wypełniają jęzor osuwiskowy

4 Osuwisko konsekwentno-strukturalne to takie, w którym koluwia (czyli osuwany materiał) przemieszcza się zgodnie z kierunkiem zapadania warstw skalnych, które mają naprzemienną strukturę tzn. występują warstwy przepuszczalne i nieprzepuszczalne

5 Lodowczyki reliktowe – niewielkie płaty lodu przykryte warstwą osadów

6 Klify mrozowe – progi skalne, w których od ścian nachylonych powyżej 20º odrywają się okruchy skalne w wyniku działania wietrzenia mrozowego

 
 
 Źródła:

Alexandrowicz S.W., 1978, The northern slope of Babia Góra Mt. as a huge rock slump, Studia Geomorph. Carp.-Balc, 12

Łajczak A., 2004, Babia Góra – Góra średnia czy wysoka?, materiały konferencyjne Warsztaty geomorfologiczne, Zawoja 18-22.09.2004r. [on-line] http://www.sgp.org.pl/wg/WG-BG04.pdf - data odczytu 17 V 2012r.

Ziętara K., Ziętara T., 1958, O rzekomo glacjalnej rzeźbie Babiej Góry, Rocz. Nauk.-Dydakt. WSP, Kraków, Geografia, 8

 
 

COTG PTTK i autorzy vademecum wyrażają zgodę na wszelkie powielanie zasobów Vademecum pod warunkiem przytoczenia źródła i autora.

 

Centralny Ośrodek Turystyki Górskiej PTTK
31-010 Kraków,
ul. Jagiellońska 6
tel.: 12 422 28 40
e-mail: poczta@cotg.pttk.pl

Katalog Centralnej Biblioteki Górskiej PTTK

Bibliografia Górska

Górska Encyklopedia COTG PTTK

Centralny Ośrodek Turystyki Górskiej PTTK
31-010 Kraków, ul. Jagiellońska 6
tel.: 12 422 28 40
e-mail: poczta@cotg.pttk.pl

NeoServer > ©2004 - <