Niemal w środku Europy znajduje się wyraźnie wykształcony łuk górski. Są to Karpaty. Długość łuku karpackiego od przełomu Dunaju pod Bratysławą w Słowacji, do przełomu Żelaznej Bramy na pograniczu Rumunii i Serbii wynosi ok. 1300 km (pod względem struktur geologicznych granice te sięgają nieco dalej i obejmują Góry Wschodnioserbskie). Szacuje się, że Karpaty zajmują ok. 209 tyś. km² przy czym na Karpaty Zachodnie przypada 69 tyś. km² , a na Karpaty Południowo – Wschodnie ok. 140 tyś. km².

Karpaty, stanowiące przedłużenie łańcucha alpejskiego, mimo że powstały w wyniku tych samych ruchów górotwórczych, zdecydowanie różnią się od znacznie wyższych i posiadających bardziej zwartą budowę Alp. Tylko w Tatrach i w kilku łańcuchach Karpat Wschodnich wysokość szczytów przekracza 2500 m n.p.m. O ile dla współczesnej rzeźby Alp duże znaczenie miały zlodowacenia czwartorzędowe – w Karpatach przeważają formy ukształtowane przez wody, osuwiska i inne formy denudacyjne – formy polodowcowe występują w nielicznych, najwyższych pasmach.

 

 

Mimo powstania podczas orogenezy alpejskiej, Bieszczady są zbudowane ze specyficznych skał osadowych tzw. fliszu karpackiego. Skały te powstawały na dnie olbrzymiego zbiornika wodnego, który istniał przed ok. 100 milionów lat temu. Prądy morskie unosiły napływowy materiał skalny nanoszony przez rzeki z otaczających grzbietów górskich. Na dnie w pobliżu brzegu osadzały się najcięższe materiały, następnie piaski, na końcu iły. Przez bardzo długi okres czasu powstawały w wyniku tego procesu naprzemienne warstwy, które w wyniku procesów stabilizacyjnych przemieniały się w skałę. Ze iłów powstawały łupki, piasku – piaskowce, ze żwirów – zlepieńce. Ok. 28 mln. lat temu na przełomie okresów oligoceńskiego i mioceńskigo, na skutek procesu fałdowania wywołanego ruchami skorupy ziemskiej, pojawiły się fałdy nakładających się na siebie wypiętrzeń skalnych – tzw płaszczowiny, tworzące właśnie pasma górskie bieszczadzkich szczytów.

Charakter skał osadowych powoduje częste osuwiska, kiedy jedne warstwy skał osadowych pod wpływem swojego ciężaru i np. nasycenia wodą podczas znacznych opadów lub roztopów, przesuwają się względem siebie tworząc obrywy. Bardzo duże osuwisko w Bieszczadach, w okolicach Chryszczatej, jest jednym z największych w polskiej części Karpat. Bezpośrednią przyczyną inicjującą ruch mas skalnych było ich przesycenie wodami atmosferycznymi wywołane ponadprzeciętnymi opadami w 1906 r. i w pierwszym kwartale 1907 r.

W najwyższej części Bieszczadów osuwisko takie możemy zaobserwować w okolicy Tarnicy. Współczesna szata roślinna Bieszczadów ukształtowała się w wyniku kilku różnorodnych czynników, wśród których najważniejsze to: klimat, związany także z wysokością nad poziomem morzą, podłoże skalne i gospodarka człowieka. Na szczególną uwagę zasługują w Bieszczadach gatunki które nie rosną nigdzie poza Karpatami Wschodnimi. Znajdujemy tu zarówno endemity Karpat Wschodnich jak i rośliny spotykane w Alpach i Bałkanach, których jest brak w Karpatach Zachodnich. Tych gatunków jest blisko 30.

Roślinność Bieszczadów zmienia się od podnóża pasma ku najwyższym szczytom. Jest to wynikiem zmieniających się warunków klimatycznych – im wieksza wysokość nad poziomem morza, tym niższa temperatura powietrza, większa ilość opadów, przez dłuższy okres czasu pozostaje pokrywa śnieżna, tym dłużej pojawiają się poranne przymrozki, a zatem krótszy staje się okres wegetacyjny dla roślin.

W przypadku Bieszczadów duże znaczenia miała również intensywna gospodarka prowadzana przez kilka stuleci przez człowieka.

Przyjmuje się w Bieszczadach istnienie trzech pięter roślinności: pogórza(do ok. 500 m n.p.m.), regla dolnego (do 1150 m n.p.m.) i połonin. Centralne, najbardziej interesujące partie Bieszczadów leżą powyżej piętra pogórza. Najniżej położone doliny, dawnie zalesione lasami bukowymi, bukowo – jodłowymi i olszynami nadrzecznymi, zostały zasiedlone przez człowieka. Kraina dolnego regla, ta najczęściej zwarte kompleksy lasów bukowych, czasami z domieszkami jodły i jawora. Bory świerkowe występują, ze względów klimatycznych, na stanowiskach naturalnych w ograniczonym zakresie (głównie w dolinie górnego Sanu). Ponad tymi lasami rozciąga się kraina wschodniokarpackich połonin, najbardziej charakterystycznego dla tych gór piętra roślinności ze wspaniałymi okazami roślinności fascynującej swoją barwą i zapachami. Na ich dzisiejszy wygląd zapracowały w równej mierze warunki klimatyczne, jak i działalność gospodarcza człowieka związana z kulturą wypasu bydła i owiec przyniesioną w drugiej połowie XV wieku i w wieku XVI granią Karpat przez grupy nomadów zwanych Wołochami, wędrujących granią Karpat z Bałkanów aż po kraniec Karpat.

Duże znaczenie dla roślinności Bieszczadów miały wydarzenia po II wojnie światowej, w wyniku której zamieszkujące te tereny przez całe stulecia grupy etniczne górali rusińskich, zwanych Bojkami, zostały pozbawione prawa do życia na swojej ojcowiźnie i zmuszone do migracji częściowo na tereny ówczesnego Związku Radzieckiego, częściowo już w roku 1947 opuszczone przez Niemców na obszarze Warmii i Mazur oraz Pomorza i Dolnego Śląska. Przez kilkanaście lat po II wojnie światowej ziemia stała odłogiem, a przyroda rozwijała się z minimalna ingerencją człowieka. W wyniku tych wydarzeń nie tylko odrodziła się w znacznej części przyroda, znalazła też tutaj swoje miejsce i dzika zwierzyna, mogąca swobodnie rozmnażać się na terenie dzikich ostępów leśnych.

Dzisiaj jest to kraina, w której możemy spotkać wilka (szacunkowa liczba do ok. 100 egzemplarzy), niedźwiedzia brunatnego (szacunkowa liczba 25 do 30 sztuk), rysia (40 – 60 sztuk) i jelenia (którego pogłowie liczy kilkaset sztuk), a także drapieżne ptaki wśród których króluje orzeł przedni. W śród ptaków należy wyróżnić także wysokogórskie gatunki w postaci płochacza halnego i siwiernika, a także inne rzadko spotykane na innych obszarach ptaki jak puchacze, orliki i czarne bociany.

W dolinie Sanu można ujrzeć węża Eskulapa, największego węża żyjącego na terenie naszego kraju.

W celu ochrony tej wspaniałej przyrody w roku 1973 utworzono Bieszczadzki Park Narodowy, a powołany przez UNESCO w 1992 roku Międzynarodowy Rezerwat Biosfery „Karpaty Wschodnie” objął obszary przygraniczne Polski, Ukrainy i Słowacji. W Polsce w jego skład weszły: Bieszczadzki Park Narodowy - o pow. 27 065.12 ha, Park Krajobrazowy Doliny Sanu - o pow. ok. 36 000 ha i Park Krajobrazowy Ciśniańsko-Wetliński - o pow. ok. 46 000 ha, a po stronie słowackiej status rezerwatu biosfery uzyskał Chroniony Krajobrazowy Obszar “Wschodnie Karpaty” o pow. ok. 40 000 ha.

W okresie od 1963 do 1966 roku w Bieszczady sprowadzono 19 żubrów, które wypuszczone na wolność zaaklimatyzowały się tu i aktualnie osiągnęły liczbę ponad 40 sztuk. Tak się składa, że granica dwóch części Karpat stała się jednocześnie historycznie granicą dwóch kultur: związanej z Europą zachodnią oraz kulturą wschodnią, niezwiązaną z kościołem rzymsko-katolickim. Rzadko dzisiaj zaludnione tereny, do okresu II wojny światowej były wręcz przeludnione. W czasie I wojny światowej Bieszczady były widownią intensywnych walk między armią rosyjską a austro-węgierską. Zdobycie ograniczających Bieszczady przełęczy było dla armii rosyjskiej otwarciem drogi na Nizinę Panońską, co umożliwiało ewentualne pokonanie wojsk austro-węgierskich. Toczone na przełomie 1914 i 1915 roku w trudnym górskim terenie walki kosztowały życie tysiące istnień ludzkich, a znaczna część strat spowodowana była niskimi temperaturami jakie panowały w lutym i marcu 1915 roku.

Okres po I i II wojny światowej to walka o określenie świadomości narodowej zamieszkałej tu ludności i przeniesienie granic między Polską a Ukrainą. Dramatyczny okres, w czasie którego dochodziło do walk o dużym stopniu okrucieństwa toczonych między regularnym wojskiem polskim, a zorganizowaną przez Ukraińców partyzantką, zakończył się zorganizowaną przez państwo polskie akcją przesiedleńczą zamieszkałej tu ludności o korzeniach ukraińskich, na inne tereny. Ślady tej kultury pozostały do dzisiaj w postaci zabytkowych obiektów architektury cerkiewnej w wielu miejscowościach i zachowanych zabytkach w skansenie w Sanoku.