Vademecum Górskie COTG PTTK

Ukraińskie Towarzystwo
Turystyczno-Krajoznawcze „Płaj”

W październiku 1924 r. we Lwowie powstało Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze „Płaj”. Założycielami byli Iwan Krypakiewicz, B. Janusz, J. Polanski. Statut towarzystwa zatwierdzony w listopadzie 1924 r. określał jego zakres działania następująco: zachęcanie do krajoznawstwa, zbieranie i opracowywanie materiałów fizjograficznych, etnograficznych, antropologicznych i archeologicznych, organizowanie zjazdów i konferencji, ochrona i konserwacja pozostałości archeologicznych i przyrodniczych, propagowanie i organizowanie turystyki, budowa schronisk turystycznych, znakowanie ścieżek, prowadzenie dokumentacji wyjazdów wypoczynkowych, wydawanie prac naukowych i przewodników.
Początkowo Towarzystwo ograniczało swoją działalność do granic Lwowa, następnie utworzono oddziały w Przemyślu, Stryju, Samborze, Tarnopolu (prawie nie aktywne). W Przemyślu zorganizowano nawet kursy przewodników. W obrębie „Płaju" istniało pięć podstawowych sekcji: krajoznawcza, odczytowa, oświatowa, wycieczkowa i sportowa. Poszczególne filie prowadziły działalność tylko w niektórych sekcjach. Prezesami Zarządu byli m.in. D. Korenec (w pierwszej połowie lat trzydziestych) i K. Pańkiwśkij (w ostatnich lalach przedwojennych). Pod koniec lat trzydziestych towarzystwo „Płaj” miało 300-500 członków. Było ich jednak zbyt mało, by organizacja uzyskała tak duże znaczenie jak polskie stowarzyszenia, wiązało się to też z małymi funduszami i brakiem możliwości na szerszą działalność. Np. w 1936 r. łączny obrót Towarzystwa wynosił 894 zł, a zysk 10,60 zł — nie licząc bardzo deficytowej akcji wydawniczej. W obliczu niewielkiego zainteresowania przynależnością do „Płaju" Zarząd zwrócił się w 1937 r. z rozpaczliwym apelem, aby każdy członek dokooptował przynajmniej jedną osobę.
Ważniejszymi osiągnięciami Towarzystwa w zakresie organizacji i propagandy krajoznawstwa było: przeprowadzenie szeregu wykładów i odczytów (głównie we Lwowie); organizacja cyklu wycieczek po Lwowie i jego okolicach (np. na święto wiosny w Brzuchowicach, do Kryłosu k. Halicza, do Winnik wraz z klubem „Nowej Chaty"); wycieczki w okoliczne góry (np. w 1936 r. odbyły się trzy wycieczki latem i jedna zimą, a w 1937 r. — dwie latem); obozy wypoczynkowe (np. w Różance koło Sławska w 1935 r., z udziałem kilkunastu osób); wystawy fotograficzne (np. w 1935 r. wraz z Ukraińskim Towarzystwem Fotograficznym ze Lwowa pt. „Nasza bat'kiwszczyna w switlini", na której zaprezentowano ok. 500 zdjęć, w większości dokumentacyjnych. Jesienią 1939 r. miano otworzyć IX Ukraińską Wystawę Fotografii Artystycznej — poświęconą wyłącznie krajoznawstwu).
30 czerwca 1931 r. zorganizowano zjazd przedstawicieli różnych ukraińskich towarzystw – „Płaj”, „Ukraiński Leszczatarski Klub”, „Ukraiński studencki Sojusz Sportowy”, klub sportowy „Strzała”, turystyczna grupa stanisławowska „Czarnohora” (działająca od 1922 r.) . Pomyślano o współpracy i wspólnej działalności. Koordynatorem działań i przedstawicielem powyższych stowarzyszeń został „Płaj”. Plany Towarzystwa poszerzyły się także o przygotowania wycieczek w Karpaty poza granicami kraju.
Oddział Towarzystwa w Samborze, powstały w 1932 r. z inicjatywy adwokata W. Hurkiewicza, ściśle współpracował z towarzystwem muzealnym „Bojkowszczyzna”. Poszerzyło to bardzo badania towarzystwa z zakresu etnografii i folkloru. Organizowano specjalne wycieczki w tereny zamieszkałe przez Bojków – okolice Sambora, Drohobycza, Turki .
Wiele uwagi poświęcano w Towarzystwie „Płaj” ochronie przyrody. Brało udział w planowaniu stworzenia ukraińskich parków narodowych, a w 1925 r. zainicjowało akcję mającą na celu inwentaryzację pomników przyrody.
W sferze oświatowo-wychowawczej dzięki Towarzystwu wydano pierwsze w historii ukraińskie przewodniki do wędrówek w góry – przewodnik turystyczny J.J. Pelenskiego „Dolina Oporu i Stryja” oraz książkę J. Tarnowycza „Szczytami Łemkowskiego Beskidu”.
W okresie od stycznia 1937 r. do sierpnia 1939 r. „Płaj” comiesięcznie wydawał almanach turystyczno-krajoznawczy „Nasza Ojczyzna”. W cyklu „Biblioteka Krajoznawcza” wydano także następującą literaturę: A. Riczynskyj ”Stary gród Wołyń”, М. Korduba „Co mówią nam nazwy wsi” oraz H. Zbinden „Wędrówka po huculskich górach”. W podobnej tematyce napisana została przez I. Krypiakiewycza książka „Z historii Huculszczyzny” (1929 r.), F. Kokowskiego „Wschodnimi granicami Łemkowszyzny” (1937 r.) czy J. J. Polenskiego „Materiały do bibliografii krajoznawczej Galicji, Wołynia i Zakarpacia” (1936 r.).
Jak się wydaje, Towarzystwo utrzymywało dobre stosunki z polskimi towarzystwami krajoznawczymi, chociaż nie zawsze było między nimi porozumienie. Tak, Towarzystwo „Płaj” domagało się aby stworzyć wokół Osmołody własne trasy turystyczne, jednak faktyczny monopol na tych terenach miało Polskie Towarzystwo Tatrzańskie. Organizowane wędrówki dla młodzieży opisywano w specjalnych i popularnych wydaniach. W grudniu 1935 r. wspólnie z Ukraińskim Towarzystwem Fotograficznym (Українським фотографічним товариством) we Lwowie zorganizowano wielką wystawę krajoznawczych obrazów i literatury. Do jubileuszu Towarzystwa ukraiński krajoznawca J. J. Pelenski przygotował opis kilku turystycznych wypraw. Oprócz tego, Towarzystwo w różne lata wydawało czasopisma i przewodniki. Z Towarzystwem „Płaj” aktywnie współpracowali znani ukraińscy naukowcy: I. Krypjakewycz, I. Swiencicki, J. Chraplywyj, J. Pasternak i in. І. Крип'якевич, І. Свєнціцький, Є. Храпливий, Я. Пастернак та ін.
Towarzystwo działało do II wojny światowej, w nowych realiach politycznych nie wznowiło swej działalności, obecnie istniejących fundacji nie można uznać za kontynuatorów i spadkobierców historii i tradycji Płaju, jednak z pewnością część prac jest kontynuowana.

Agata Kapłon
SKPG Kraków

Źródła: 
Блажкевич А.Л. Краєзнавча бібліографія Галичини: становлення та розвиток (ХІХ ст. — 30-ті рр. ХХ ст.): Автореф. дис... канд. іст. наук: 07.00.01 / Київський національний ун-т кул-ьтури і мистецтв. — К., 2003. — 19 с.
Źródła internetowe: "Блажкевич А.Л. Краєзнавча бібліографія Галичини: становлення та розвиток (ХІХ ст. — 30-ті рр. ХХ ст.): Автореф. дис... канд. іст. наук: 07.00.01 / Київський національний ун-т культури і мистецтв. — К., 2003"

 Bibliografia:

COTG PTTK i autorzy vademecum wyrażają zgodę na wszelkie powielanie zasobów Vademecum pod warunkiem przytoczenia źródła i autora.