Babiogórski Park Narodowy ma powierzchnię 3392 ha i obejmuje większą część Masywu Babiej Góry znajdującego się w granicach Polski: od Jałowcowego Siodła po Przeł. Lipnicką, orawskie stoki powyżej ok. 1200 – 1250 m n.p.m. oraz fragment Pasma Polic między Przeł. Lipnicką a Polaną Brożki. Dodatkowo posiada dwie enklawy: na zachód od Krowiarek i przy siedzibie dyrekcji parku. Z obszaru wyłączonych jest 5 polan, w tym Norczak, Sulowa Cyrhla i Czarna Cyrhel. Siedziba BgPN znajduje się w Zawoi Barańcowej, symbolem jest okrzyn jeleni.

 

Historia powstania:

Pierwsze pomysły utworzenia parku narodowego na Babiej Górze pojawiły się już na początku XX w. W 1925 r. powstała Państwowa Rada Ochrony Przyrody (PROP), której celem było doprowadzenie do powstania parków narodowych m.in. w Białowieży, Tatrach, Pieninach oraz na Babiej Górze. Ważne były również przemiany własnościowe w rejonie masywu – na stokach północnych właścicielem lasów została Polska Akademia Umiejętności, na południu tereny zostały przez Lasy Państwowe. Niestety obie instytucje traktowały swoje nowe nabytki jako źródło dochodów.

Pierwszym inicjatorem utworzenia parku narodowego na Babiej Górze był kierownik schroniska na Markowych Szczawinach Władysław Midowicz. W 1929 r. prof. Walery Goetel zainicjował podjęcie przez PROP uchwały dla zabezpieczenia terenów przyszłego parku, a W. Miodowicz opublikował artykuł pt.: "Przyszły Park Narodowy na Babiej Górze". W dyskusję nad utworzeniem parku włączył się również zasłużony na polu ochrony przyrody prof. Władysław Szafer. Tymczasem Dyrekcja Lasów Państwowych już w 1928 r. wprowadziła zagospodarowanie rezerwatowe w partiach podszczytowych na powierzchni 403 ha. W 1933 r. Walne Zgromadzenie PAU ustanowiło rezerwat o powierzchni 642 ha, co razem dało już 1045 ha rezerwatu, który obejmował piętro regla górnego, subalpejskie i alpejskie. Mimo to na obszarze Babiej nadal pozyskiwano duże ilości drewna.

Po II wojnie światowej PROP została powołana w tym samym przedwojennym składzie, co pozwoliło na sprawne kontynuowanie działań na rzecz utworzenia BgPN. Uchwała Rady Ministrów o powołaniu Babiogórskiego Parku Narodowego została wydana w 1954 r. Powierzchnia objęta wówczas ochroną wyniosła 1703 ha i była zdecydowanie za mała. Rozszerzenia Parku dokonano w 1997 r. po ponad dwudziestoletnich staraniach Dyrekcji Parku – obszar chroniony powiększono do obecnych rozmiarów 3392 ha oraz utworzono otulinę o powierzchni 8437 ha. W 1977 r. BgPN otrzymał status Rezerwatu Biosfery i został włączony do programu UNESCO „Człowiek i biosfera” (MaB – Man and Biosphere). W 2001 r. do rezerwatu biosfery włączono powiększony obszar Parku wraz z otuliną.

Walory przyrodnicze

Przyroda nieożywiona – masyw Babiej Góry budują odporne piaskowce płaszczowiny magurskiej, której warstwy zapadają generalnie w kierunku południowym. Cechy ukształtowania terenu charakterystyczne dla Babiej Góry to: nieprzeciętna wysokość – 1724,6 m n.p.m.; asymetria, czyli odmienne ukształtowanie stoków północnych i południowych; wyjątkowo dobrze wykształcony schodowy przebieg wierzchowiny grzbietowej; bardzo dobrze wykształcone piętra roślinne – wszystkie można obserwować na jednym zboczu; w przeciwieństwie do stoków południowych występuje ciekawa rzeźba w obrębie ściany północnej – tzw. wielkiej zerwy skalistej (żleby, kotły, rozpadliny, ściany skalne i leje źródłowe, usypiska gruzu zwane maliniakami), co wiąże się z nasiloną erozją.

Piętra roślinne na Babiej Górze są obniżone względem Tatr, co odzwierciedla wpływ klimatu, który jest tutaj surowszy, ze względu na odosobnienie Babiej Góry. Do wysokości ok. 600 – 700 m powinny sięgać lasy piętra pogórza, jednak nie zobaczymy ich pod Babią Górą, ponieważ praktycznie wszystkie zostały wycięte, a ziemię przeznaczono pod uprawę, pastwiska i zabudowę.

Wyżej, do wysokości ok. 1150 m sięgają mieszane lasy regla dolnego, które zajmują większą część BgPN. Niestety lasy dolnoreglowe zostały silnie przekształcone z powodu masowej eksploatacji drewna jaka miała tu miejsce w XIX i na początku XX wieku. Obecnie trwa przebudowa tych drzewostanów w celu przywrócenia naturalnej struktury, będzie to drzewostan bukowo – jodłowy z domieszką świerka, podczas gdy obecnie jest dużo więcej świerka niż jodły.

Wysoko położone bory świerkowe (od 1150 do ok. 1400 m n.p.m.) o dużym stopniu naturalności, gdzieniegdzie zachowały się w pierwotnej formie, ponieważ tam rzadko docierali drwale – teren był niedostępny, a poza tym drewno z regla dolnego zaspokajało zapotrzebowanie. W reglu górnym żyje mniej gatunków roślin niż w lasach mieszanych rosnących niżej. Z drzew mamy tu niepodzielnie panującego świerka oraz jarzębiny, szczególnie obficie występujące przy górnej granicy lasu i na terenie wiatrołomów. W reglu górnym ma swoje stanowiska symbol parku – okrzyn jeleni.

Powyżej granicy lasu rozciąga się piętro subalpejskie (od ok. 1400 do ok. 1600 m n.p.m.), czyli królestwo kosodrzewiny (piętro charakterystyczne dla gór Europy Środkowej – nie występuje nigdzie indziej). „Luki” w kosodrzewinie są zajmowane przez bujne ziołorośla (wysokie byliny) lub murawy z trzcinnikiem owłosionym.

Piętro alpejskie, inaczej piętro hal rozciąga się mniej więcej powyżej wysokości 1600 m n.p.m. Rosną tu murawy wysokogórskie, wśród których dominują rośliny wiatropylne, głównie trawy i turzyce, np. śmiałek pogięty, kostrzewa niska, sit skucina, a w miejscach wyleżysk śnieżnych kosmatka brunatna. Spośród roślin kwitnących warto wymienić: sasankę alpejską, zawilca narcyzowego, jastrzębca alpejskiego, dzwonka wąskolistnego, rdesta wężownika czy goryczkę kropkowaną. W szczelinach piaskowca znajdują się jedyne w Polsce i Karpatach Zachodnich stanowiska rogownicy alpejskiej.

Bogato przedstawia się fauna Babiej Góry: żyje tu 188 gatunków kręgowców i co najmniej 3571 gatunków bezkręgowców (wraz z badaniami liczba ta wzrasta). Zwierzęta często wykazują duże przywiązanie do konkretnej strefy klimatyczno – roślinnej tworząc charakterystyczne dla stref zespoły.

W potokach możemy spotkać zaledwie dwa gatunki ryb – pstrąga potokowego i głowacza pręgopłetwego. W miejscach podmokłych, przy młakach, rozlewiskach potoków, a także przy babiogórskich stawkach można spotkać przedstawicieli płazów Wśród kręgowców najliczniej reprezentowane są ptaki – zespół gatunków spotykany na Babiej Górze jest charakterystyczny dla obszaru górskiego i związanego z nim układu pięter klimatyczno-roślinnych, nie różni się jednak od zespołów spotykanych w analogicznych środowiskach w okolicy. W reglu dolnym i górnym znajdują się ostoje głuszca i jarząbka, spotyka się tu także puchacza i puszczyka uralskiego. Gatunkiem zanikającym jest cietrzew, który zasiedla piętro kosodrzewiny i górne partie regla górnego. Występują tu również dwa gatunki charakterystyczne dla piętra subalpejskiego i alpejskiego: płochacz halny i siwerniak. Najliczniejszą grupą wśród ssaków są gryzonie. Spośród dużych ssaków kopytnych należy wymienić trzy gatunki: najliczniej występującą sarnę, najbardziej okazałego – jelenia oraz dzika, który niezbyt licznie zasiedla masyw Babiej Góry. Z dużych ssaków drapieżnych pojawia się tu niedźwiedź, który preferuje południowe stoki Babiej; obecnie regularnie występuje wilk (wcześniej zupełnie wytępiony); na obszarze całego Parku występują lisy; ryś również jest stałym mieszkańcem Babiej, jednak woli on stoki południowe; bardzo nielicznie występuje borsuk i wydra.

Bardzo bogata jest fauna bezkręgowa – kilka gatunków jest endemitami babiogórskimi, kilka ma tu jedyne poza Tatrami stanowiska w Polsce.

Opracowanie:

Justyna Hareńczyk, Jarosław Wójcik.

SKPG Kraków

 

Literatura:

1.      Światy Babiej Góry., Red. D. Ptaszycka – Jackowska, wyd. BgPN i Drukarnia i Wydawnictwo Grafikon, Zawoja 2005

2.      A. Nacher, J. Płaza, T. Urbaniec, Echa pierwotnej puszczy karpackiej. Śladami W. Szkolnika. Przewodnik po ścieżkach edukacyjnych., wyd. BgPN i Drukarnia i Wydawnictwo Grafikon, Zawoja 2006.

3.      Babiogórskie ścieżki., U. Janicka-Krzywda, A. Łajczak, wyd. Colgraf-press Redakcja Wydawnictw Turystycznych, Poznań 1995.

4.      www.bgpn.pl/bgpn.php