Bieszczadzki Park Narodowy zajmuje powierzchnię 29 200,48 ha obejmując swymi granicami dwa obszary. Kompleks zasadniczy obejmuje Pasmo Połonin z Grupą Tarnicy, Połoniną Caryńską i Wetlińską obejmując jeszcze wzniesienia na północ od szczytu Smerek, oraz Pasmo Graniczne od Rabiej Skały do Opołonka, nie obejmuje zaś wsi Wetlina. Enklawę parku tworzy obszar tzw. Łąk Nadsańskich, czyli łąk dawnych wsi: Bukowiec, Sokoliki, Tarnawa, Dźwiniacz i Łokieć. Docelowo planuje się objąć ochroną także grzbiet Otrytu i całą zlewnię Sanu powyżej Jeziora Solińskiego, co oznaczałoby objęcie ochroną ok. 70 000 ha. Siedziba dyrekcji BdPN znajduje się w Ustrzykach Górnych, symbolem parku jest ryś.

Idea objęcia Bieszczadów parkiem narodowym pojawiła się już w latach ’50 tych XX w. W latach 1956, 1957 i 1961 przedstawiano koncepcje przyszłego parku narodowego, które różniły się nie tylko powierzchnią, która miała zostać objęta ochroną (od 4800 ha do 12000 ha), ale także umiejscowieniem parku (koncepcje parku podzielonego na dwa odrębne rezerwaty, brak ochrony Połoniny Caryńskiej i Wetlińskiej). Wszystkie projekty obejmowały masyw Tarnicy i Halicza. Ostatecznie zwyciężyła idea objęcia ochroną jak najmniejszego obszaru. 4 sierpnia 1973 r. zostało wydane Rozporządzenie Rady Ministrów ustanawiające Bieszczadzki Park Narodowy, obejmujący swym obszarem masyw Tarnicy i „wyspę” – sam grzbiet Połoniny Caryńskiej. Zasięg i granice nowego parku były nie do zaakceptowania ze względów przyrodniczych, gdyż praktycznie uniemożliwiały prawidłową ochronę. Dlatego też powstawały nowe koncepcje rozszerzenia granic parku, w pracach tych zasłużył się prof. S. Michalik z Zakładu Ochrony Przyrody PAN. Bieszczadzki Park Narodowy rozszerzał swe granice jeszcze czterokrotnie: 1989 r. (do 15 710,2 ha), najważniejsze rozszerzenie w 1991 r. (do 27 064 ha), 1996 r. (Caryńskie, Bukowiec, Beniowa) i w 1999 r. (tzw. Łąki Nadsańskie). W 1992 r. Park został uznany za Rezerwat Biosfery MaB „Karpaty Wschodnie”, wraz z Ciśniańsko-Wetlińskim Parkiem Krajobrazowym, Nadsańskim Parkiem Krajobrazowym, Parkiem Narodowym „Połoniny” (Słowacja) oraz  Użańskim Parkiem Narodowym (Ukraina).

Przyroda nieożywiona – Bieszczady budują skały fliszu karpackiego dwóch płaszczowin: dukielskiej i śląskiej, zaś na ich styku występuje zaliczana do płaszczowiny śląskiej strefa przeddukielska. Rzeźba Bieszczadów ma charakter strukturalny, czyli wynika bezpośrednio z budowy geologicznej. Długie grzbiety, o przebiegu NW – SE, których wysokość wzrasta ku południowemu wschodowi, tworzą charakterystyczny układ rusztowy, zaś doliny (z licznymi przełomami) układ kratowy. Typowa dla Bieszczadzkich grzbietów jest forma dwugarbna, z długimi grzebieniami skalnymi. Liczne są osuwiska i jeziorka osuwiskowe. Klimat określa się jako górski, z relatywnie silnymi akcentami kontynentalnymi, przy czym opady należą do najobfitszych w Polsce. Ciekawy jest duży udział wiatrów południowych, znad Niziny Węgierskiej, które sprzyjają utrzymywaniu się połonin.

W Bieszczadach wyróżnia się trzy piętra roślinne: piętro pogórza (do 500 m n.p.m.), piętro regla dolnego (do wys. 1150 m n.p.m.) i piętro połonin (powyżej górnej granicy lasu – GGL). BdPN nie obejmuje najniższego piętra. Taki układ pięter jest wyjątkowy, nie ma tu piętra regla górnego ani piętra subalpejskiego (kosodrzewiny), Górna granica lasu utworzona jest na reglu dolnym, a piętro alpejskich łąk obniża się aż do 1150 m n.p.m.). Uważa się niekiedy, że formą zastępczą dla piętra kosodrzewiny jest zespół olszy kosej.

Tylko w Bieszczadach możemy mówić o tzw. „krainie dolin” ukształtowanej częściowo kosztem piętra pogórzy i regla dolnego. Ma ona charakter antropogeniczny, czyli ukształtowany przez człowieka, który w latach 40 XX w. zaprzestał tradycyjnej gospodarki. Zaznacza się w krajobrazie obecnością łąk i pastwisk, teras pół, miedzami i zdziczałymi sadami, świadczącymi o niegdysiejszej obecności wsi. Najciekawszymi zbiorowiskami krainy dolin są torfowiska: Tarnawa, Litmirz, Łokieć, Dźwiniacz, Wołosate, na których mają swe stanowiska: bagno zwyczajne, wełnianka pochwowata, żurawina zwyczajna, owadożerna rosiczka okrągłolistna.

Piętro regla dolnego tworzą głównie zespoły buczyny karpackiej z gatunkami wschodniokarpackimi takimi jak: żywokost sercowaty, sałatnica leśna i lulecznica kraińska. Typowym zbiorowiskiem wschodniokarpackim jest buczyna trawiasto-turzycowa, wyłącznie w Bieszczadach występuje jaworzyna ziołoroślowa i ziołoroślowa buczyna krzywulcowa.

Piętro połonin jest wyjątkowe w skali Karpat, gdyż w wyniku zaprzestania pasterstwa odtworzyły się tu zbiorowiska, których nie ma we wciąż wypasanych obszarach innych karpackich pasm. Zbiorowiska połonin możemy podzielić na 3 grupy, które przed pasterstwem tworzyły piętra wysokościowe:

Po przekształceniach związanych z gospodarką pasterską (obniżenie górnej granicy lasu, likwidacja zbiorowisk zaroślowych, znaczny wzrost bliźniczysk) piętrowość zbiorowisk połoninnych powoli się odtwarza.

Fauna BdPN jest również ciekawa, choć nie tak wyjątkowa jak flora. Na terenie parku występują gatunki borelano – alpejskie (dzięcioł trójpalczasty, drozd obrożny), gatunki górskie (pluszcz, pliszka górska, ryjówka górska, salamandra plamista, kumak górski, traszka górska i karpacka), gatunki północnoeuropejskie (puszczyk uralski, sóweczka), gatunki ciepłolubne (nagórnik skalny, muchołówka białoszyja) czasem osobliwe gatunki ptaków zalatujące na teren BdPN (sokół wędrowny, orzełek włochaty). Gromadę ryb reprezentuje 10 gatunków, spośród których warto wymienić takie jak: głowacz pręgopłetwy, strzebla potokowa, pstrąg potokowy. Naliczono 11 gatunków płazów. Gady reprezentuje 7 gatunków. Bieszczady to bez wątpienia najcenniejsza ostoja drapieżnych ptaków i ssaków. Ciekawe ptaki: jastrząb, krogulec, myszołów, orlik krzykliwy, orzeł przedni, sowy (puchacz, sóweczka, pójdźka, puszczyk i puszczyk uralski, sowa uszata, włochatka i płomykówka) i 8 gatunków dzięciołów. Ssaki drapieżne: niedźwiedź brunatny, wilk, lis, ryś, żbik mają tu najważniejszą swoją ostoję w Polsce. Licznie występują inne duże ssaki jak jeleń szlachetny. BdPN prowadzi restytucję żubra i bobra. Fauna bezkręgowa nie jest jeszcze do końca poznana, ale już wiadomo, że BdPN to obszar występowania licznych gatunków chronionych, endemitów wschodniokarpackich, południowo i wschodniokarpackich oraz endemitów bieszczadzkich.

Opr.: Jarosław Wójcik, Justyna Hareńczyk

 

Literatura:

1.      Przewodnik Bieszczady dla prawdziwego turysty., praca zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Rewasz”, Pruszków 2004

2.      Przyroda Bieszczadzkiego Parku Narodowego, T. Winnicki, B. Zemanek, Wydawnictwo Bieszczadzkiego Parku Narodowego, Ustrzyki Dolne 1998.

3.      www.bdpn.pl