Obszar GPN wynosi 7029,85 ha (był on dwukrotnie rozszerzany - w 1988 i 1997 r.). W 1997 r. utworzono otulinę wokół GPN o pow. 16647 ha. Park nie obejmuje swoim zasięgiem części terenów cennych przyrodniczo, gdyż na przebieg granic miały wpływ czynniki polityczne, zwłaszcza własnościowe. GPN ma 15 enklaw i niekorzystny stosunek długości granic do powierzchni, co utrudnia skuteczną ochronę. Poza terenem GPN znalazła się kopuła szczytowa Turbacza (ponad 250 ha boru świerkowego górnoreglowego), Dol. Kowańca i górna część Dol. Lepietnicy. Siedziba GPN znajduje się w Porębie Wielkiej, symbol parku to salamandra plamista.

Potrzeba ochrony gorczańskiej przyrody stawała się dostrzegalna już w latach międzywojennych XX w. W 1927 r. z inicjatywy nadleśniczego i późniejszego dyrektora dóbr Wodzickich w Porębie Wielkiej Tadeusza Świerza-Zaleskiego oraz hr. Adama Starzeńskiego – opiekuna prawnego niepełnoletniego wówczas hr. Ludwika Wodzickiego został powołany pierwszy w Gorcach prywatny rezerwat „Turbacz” im. W. Orkana obejmujący 114 ha w dol. Potoku Turbacz. Po 1945 r. lasy dóbr Wodzickich upaństwowiono, stary rezerwat formalnie przestał istnieć, choć dzięki odpowiedzialnej administracji leśnictwa nie prowadzono tam żadnej działalności. W okresie prac nad powołaniem 3 innych karpackich parków doc. Stefan Jarosz wysuwał propozycję objęcia także Gorców ochroną parkową, jednak prawdopodobnie ze względów politycznych do tego nie doszło. Na początku lat 70 –tych wznowiono prace nad powołaniem parku narodowego, opracowano trzy projekty: Stanisław Smólski – ówczesny konserwator przyrody woj. krakowskiego 13 000 ha, Jerzy Honowski – nadleśniczy nadleśnictw Kamienica i Limanowa 9200 ha, Stefan Michalik – Zakład Ochrony Przyrody PAN – 6720 ha. Projekt parku zyskał przychylność władz politycznych już w 1977 r. jednak ponownie prywatne interesy spowodowały odłożenie decyzji. W zamian powołano 1979 r. rez. Gorce o pow. 1990,20 ha w taki sposób, że połączył dwa istniejące rezerwaty w rejonie Turbacza w jeden kompleks chroniony na pow. 2422 ha. Tuż przed burzą polityczną w Polsce w sierpniu 1980 r. podpisano rozporządzenie RM o utworzeniu GPN, które weszło w życie 1.01.1981 r. Obszar parku wynosił 5908,44 ha a pierwszym dyrektorem został Jerzy Honowski.

Przyroda nieożywiona – charakterystyczna rzeźba Gorców (rozróg górski z grzbietami promieniście odchodzącymi od Turbacza, kopulaste wzniesienia o wys. 1100-1300 m n.p.m. otoczone przez pas wierzchowin o wys.700-900 m n.p.m., cechy młodej rzeźby) oraz budowa geologiczna (flisz karpacki płaszczowiny magurskiej, liczniejsze wychodnie na stokach Kudłonia, Mostownicy i Czoła Turbacza, jaskinia rozpadlinowa – Zbójecka Jama na stokach Jaworzyny Kamienickiej).

W Gorcach podobnie jak i w innych górach wykształciły się piętra klimatyczno roślinne. W Gorcach występują 3 piętra: pogórza, regla dolnego i górnego. Piętro pogórza sięgające po 550-600 m n.p.m. cechuje występowanie gatunków wspólnych z niżem, pierwotnie lasów liściastych zwanych grądem, dzisiaj zaś w większości wyciętych na potrzeby gospodarki człowieka. Ślady roślinności tego piętra znajdują się w parku podworskim przy siedzibie GPN w Porębie Wielkiej. Piętro regla dolnego sięgające po 1150-1200 m n.p.m. w wielu miejscach o charakterze pierwotnym to do ok. 800 m n.p.m. głównie bory jodłowo-świerkowe i świerkowe z mniejszym udziałem buka, zaś pow. 800 dominuje buk, głównie zespół buczyny karpackiej. Roślinność regla górnego powyżej 1150-1200 m n.p.m. porasta szczyty Jaworzyny Kamienickiej, Kiczory, Kudłonia i leżącego poza GPN Turbacza i wśród gatunków lasotwórczych odznacza się dominacją świerka. Piętra kosodrzewiny w Gorcach nie ma, a stanowiska pod szczytem Kudłonia pochodzą z nasadzeń.

Flora GPN liczy ok. 850 gatunków roślin naczyniowych, wśród których obok gatunków niżowych np. krwawnik pospolity, poziomka pospolita, ogólnogórskich np. wierzba śląska, goryczka trojeściowa i reglowych np. jodła pospolita, róża alpejska, parzydło leśne, najciekawsze są gatunki subalpejskie np. wietlica alpejska, ciemiężyca zielona, omieg górski, zarzyczka górska, starzec górski oraz gatunki alpejskie np. fiołek dwukwiatowy, kuklik górski, pięciornik złoty. Na gorczańskich polanach wiosną rośnie łanami szafran spiski zwany popularnie krokusem. GPN charakteryzuje niezwykła różnorodność zbiorowisk i zespołów roślinnych, co wynika z obecności ponad 100 polan w obrębie parku oraz różnorodnych stosunków wodnych.

W GPN występują ciekawe gatunki kręgowców w tym wiele podlegających ochronie gatunkowej. Ryby reprezentują dwa gatunki: pstrąg potokowy i objęty ochroną ścisłą głowacz pręgopłetwy. Poza obszarem parku w niższych odcinkach potoków pokazuje się jeszcze strzebla potokowa. Naliczono 8 gatunków płazów i 5 gatunków gadów. Ptaki są najliczniejsze, występuje tu 125 gatunków lęgowych, w tym gatunki rzadkie i zagrożone wyginięciem (orzeł przedni, cietrzew, puchacz, włochatka, sóweczka, dzięcioł białogrzbiety, bocian czarny) gatunki puszczańskie pochodzenia tajgowego (głuszec, jarząbek, dzięcioł czarny, puszczyk uralski, gil), gatunki borealno-alpejskie (siwerniak, dzięcioł trójpalczasty, drozd obrożny, orzechówka), gatunki górskie (pluszcz i pliszka górska). Ciekawą grupą ptaków GPNu są te związane z terenami otwartymi np. polanami (derkacz, skowronek, pokląskwa, świergotki) oraz te zamieszkujące park podworski w Porębie Wielkiej (trznadel, szpak, makolągwa, dziwonia). Wśród ssaków na szczególną uwagę zasługują te umieszczone w „Polskiej Czerwonej Księdze Zwierząt”: rzęsorek mniejszy należący do rzędu owadożernych, dwa nietoperze mroczek posrebrzony i mroczek pozłocisty, popielica, koszatka, a także wilk i ryś, dla których GPN stanowi część areału występowania. Podobnie rzecz ma się z niedźwiedziem. Oprócz tych gatunków zauważalna jest obecność ssaków kopytnych: saren, jeleni i dzików.

 

Opracowanie:

 

Literatura:

1.      Gorczański Park Narodowy, 25 lat ochrony dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego Gorców., Red. W. Różański, wyd. GPN, Poręba Wielka 2006

2.      Przewodnik Gorce dla prawdziwego turysty. Praca zbiorowa, Oficyna Wydawnicza „Rewasz”, Pruszków 2004

3.      www.gpn.pl