Pieniński Park Narodowy, po rozszerzeniu w 1996 r., zajmuje obszar o powierzchni 2346 ha, głównie obszarów leśnych i niezabudowanych w Pieninach właściwych. Dodatkowo obejmuje masyw Bystrzyka w Pieninach Małych, a także dwie enklawy – Górę Zamkową w Czorsztynie („Uroczysko Zamek Czorsztyn”) oraz Zielone Skałki w Pieninach Spiskich. Wokół Parku wyznaczono otulinę o pow. 2682 ha. Słowackie stoki Małych Pienin wraz z masywem Golicy chronione są przez PIENAP. Siedziba PPN znajduje się w Krościenku. Symbolem Parku są Trzy Korony.

Nowoczesna ochrona przyrody w Pieninach sięga pierwszych lat po I wojnie światowej i jest zasługą dwóch wybitnych postaci: prof. Władysława Szafera i prof. Walerego Goetla. To właśnie ówczesny przewodniczący Państwowej Komisji Ochrony Przyrody W. Szafer we współpracy z Zakładem Zoologii Systematycznej UJ przedstawił w 1921 r. pierwszą propozycję powołania Pienińskiego Parku Przyrody. Instytucjonalnie pierwszym działaniem było utworzenie przez Stanisława Konstantego Drohojowskiego w tym samym roku pierwszego prywatnego rezerwatu na Górze Zamkowej w Czorsztynie. Okres między 1921 – 1932 r. był czasem intensywnych prac nad powołaniem Parku: sporządzenie projektu przez prof. Stanisława Kulczyńskiego, stopniowe wykupienie ziemi od prywatnych właścicieli: Drohojowskich w Czorsztynie (Masyw Trzech Koron w 1929 r.) i Dziewolskich w Krościenku (Masyw Sokolicy i Czertezika 1930 r.). Wielkie znaczenie miało podpisanie z Czechosłowacją 6 maja 1924 r. tzw. „Protokołu krakowskiego”, w którym ustalono granicę państwową oraz przyjęto program tworzenia pogranicznych parków przyrodniczo –krajobrazowych, co oznaczało początek kontynuowanej do dziś współpracy międzynarodowej. Uroczystość ogłoszenia Pienin parkiem narodowym obejmującym 755 ha miała miejsce już 31 sierpnia 1930 w Szczawnicy, a odbyła się z inicjatywy społecznej Oddziału Pienińskiego PTT.

Dwa lata później – 1 czerwca 1932 r. - utworzono formalnie Park Narodowy w Pieninach (na podstawie rozporządzenia Ministra Rolnictwa z 23 maja 1932 r.). 12 lipca 1932 r. w Czechosłowacji powstał Słowacki Rezerwat Przyrody (Slovenská prírodná rezervácia) co oznaczało powstanie pierwszego w Europie Międzynarodowego Parku Przyrody. Po II wojnie światowej przedwojenne rozporządzenia straciły moc prawną i dopiero rozporządzeniem Rady Ministrów z 30 października 1954 r. powołano do życia Pieniński Park Narodowy obejmujący 2231 ha. Analogiczna sytuacja zaistniała po wojnie w Czechosłowacji. Dopiero 16 stycznia 1967 r. zarządzeniem Prezydenta Słowackiej Rady Narodowej powstał Pieninský národný park (PIENAP) obejmujący od 1997 r. 3759 ha oraz strefę ochronną 22 444 ha.

Przyroda nieożywiona – zasadniczy trzon Pienin tworzy mozaika różnorodnych utworów jurajskich i kredowych, głównie wapieni (bulaste, krynoidowe, rogowcowe, radiolariowe) ukształtowanymi wraz z utworami fliszowymi w wyniku trzech faz ruchów górotwórczych orogenezy alpejskiej, podczas których doszło dodatkowo do intruzji andezytowych (Wdżar). Pieniny stanowią najwyższe wypiętrzenie w całym łuku Pienińskiego Pasa Skałkowego osiągając na Wysokiej 1050 m n.p.m. W PPN stoki południowe i wschodnie są bardziej strome niż północne i zachodnie, liczne są wąwozy i przełomy w tym najważniejszy jest przełom Dunajca. Klimat charakteryzuje się dużym zróżnicowaniem w zależności od rzeźby, małą ilością opadów (tzw. cień opadowy). Wytworzyły się dwa piętra klimatyczne (umiarkowanie ciepłe do wys. 520 m n.p.m. i umiarkowanie chłodne).

W PPN występują dwa piętra klimatyczno-roślinne: piętro pogórza i regla dolnego. W piętrze pogórzy zachowały się nieliczne płaty grądu w Dolinie Dunajca do wys. 480 m n.p.m., poza tym obszar ten zajęty jest pod gospodarkę człowieka. Pomimo, że większość  zbiorowisk roślinnych PPN znajduje się w piętrze regla dolnego, są one silnie zróżnicowane w zależności od ekspozycji zboczy i rodzaju podłoża.

Pieniny charakteryzują się niezwykłą bioróżnorodnością w porównaniu z innymi pasmami górskimi Karpat. Spowodowane jest to nałożeniem się kilku czynników w tym: brak zlodowaceń w plejstocenie, zróżnicowanie budowy geologicznej wpływającej na gleby, zróżnicowanie rzeźby i klimatu. Spotyka się w Pieninach rosnące obok siebie takie skrajności jak ciepłolubne gatunki południowo-europejskie oraz gatunki wysokogórskie lubiące zimny i wilgotny klimat.

Lasy PPN nie tworzą jednego systemu piętrowego, jak to ma miejsce w innych pasmach górskich, na skład gatunkowy silnie oddziałuje tu podłoże i ekspozycja. Na stokach północnych i glebach brunatnych dominuje buczyna karpacka. Na stromych, południowych zboczach, w strefie kontaktowej ze skałkami lub na skalistych grzbietach rosną charakterystyczne dla Pienin ciepłolubne buczyny storczykowe i ciepłolubne jedliny. Na wapiennym rumoszu, gdzie żyzna i wilgotna gleba gromadzi się między skałami, w wąwozach i żlebach rośnie rzadki zespół jaworzyny górskiej z języcznikiem zwyczajnym. Odsłonięte grzbiety i półki skalne o wystawie południowej w Pieninach właściwych porastają, charakterystyczne dla Pienin, słynne reliktowe laski sosnowe. Wzbogaceniu krajobrazu i różnorodności biologicznej PPN sprzyjają łąki, które są pozostałością dawnej, tradycyjnej gospodarki pasterskiej i rolniczej. Dzisiaj posiadają niezwykle cenne walory przyrodnicze. Są wśród nich: umiarkowanie sucha łąka pienińska, wilgotna łąka ostrożeniowa, łąka ziołoroślowa niższych położeń, bujna pienińska łąka ziołoroślowa. Ciekawym zbiorowiskiem nieleśnym jest także młaka eutroficzna występująca w miejscach wolno sączącej się wody bogatej w węglan wapnia, gdzie można spotkać roślinę owadożerną tłustosza zwyczajnego oraz storczyka kruszczyka błotnego. Bardzo ciekawe i niezwykle cenne przyrodniczo są zbiorowiska związane ze środowiskiem skalnym: endemiczna naskalna murawa górska, gdzie rosną mniszek pieniński (endemit pieniński i trzeciorzędowy relikt rosnący tylko na skałach Trzech Koron) oraz reliktowa chryzantema Zawadzkiego, ciepłolubna murawa naskalna (500 do 760 m n.p.m.) i murawa kserotermiczna, gdzie można spotkać pszonaka pienińskiego (endemit pieniński rosnący na górze zamkowej w Czorsztynie i podobno także na Flakach).

O odmienności florystycznej PPN decyduje obecność endemitów, reliktów i gatunków, których nie spotkamy nigdzie indziej w Polsce. Endemitami pienińskimi są dwa gatunki: mniszek pieniński i pszonak pieniński oraz cztery odmiany: bylica piołun odmiana wapienna, mokrzyca sześciolistna odmiana pienińska, chaber barwny odmiana pienińska, rozchodnik ostry odmiana wapienna. Reliktami są chryzantema zawadzkiego, szczwoligorz pochwiasty, jałowiec sawina rosnący tu na jedynym reliktowym stanowisku w Karpatach Zachodnich. Endemitami zachodniokarpackimi spotykanymi w PPN są urdzik karpacki, oset klapowany, goździk wczesny o białych kwiatach.

Fauna PPN jest niezwykle bogata. Licznie występują kręgowce w tym ryby (aż 17 gatunków, głównie dzięki Dunajcowi), 10 gatunków płazów, 6 gatunków gadów, 134 gatunki lęgowe ptaków, z czego najciekawsze to: pomurnik (ostatnio nie obserwowany), nagórnik osiągający północną granicę występowania, derkacz i jedna, z 10 żyjących w Polsce, para sokoła wędrownego. Pieniny to ważna ostoja puchacza. W PPN występuje 61 gatunków ssaków (69 % fauny krajowej) z czego uwagę zwraca duża różnorodność nietoperzy, bo aż 17 gatunków, w tym taka osobliwość jak podkasaniec – przedstawiciel nietoperzy tropikalnych, żyjący w jaskini Aksamitka. Duże ssaki, w tym drapieżne, na tym terenie występują rzadko, ze względu na mały obszar parku i trudności migracyjne - właściwie jedynym reprezentantem jest ryś. Popularniejsze są kopytne: sarna, jeleń, dzik. Najwięcej osobliwości spotkać można wśród bezkręgowców, gdzie znajdziemy liczne gatunki chronione, endemity lub subendemity. Najsłynniejszym motylem pienińskim jest niepylak apollo, PPN prowadzi restytucję tego gatunku, innymi zagrożonymi motylami są niepylak mnemozyna i paź żeglarz.

Opracowanie:

 

Literatura:

1.      S. Michalik, Pieniny. Park dwu narodów. Przewodnik przyrodniczy., wyd. PPN, Krościenko nad Dunajcem 2005.

2.      J. Nyka, Pieniny. Przewodnik, wyd. Trawers, Latchorzew 2000

3.      www.pieninypn.pl