Tatrzański Park Narodowy obejmuje swymi granicami cały obszar Tatr znajdujący się w granicach Polski oraz niewielką część północnego przedpola Tatr Wysokich, obejmując Działy Poronińskie, Hurkotny Dział, fragment Kotliny Białczańskiej i niewielkie fragmenty Rowu Zakopiańskiego. Park zajmuje powierzchnię 21 164 ha, z czego 17 500 ha (82,7 %) przypada na same Tatry. TPN w przeciwieństwie do TANAPu nie posiada żadnej otuliny! Dyrekcja TPN ma swoją siedzibę w Zakopanem, symbolem TPN jest kozica.

Pierwsze głosy na temat ochrony tatrzańskiej przyrody padły już w XVIII w., gdyż obszar ten ze względu na swą wyjątkowość i piękno przyciągał uwagę człowieka już od wieków, co pociągało za sobą nadmierną eksploatację surowców tatrzańskich. Jednak dopiero w 1888 r. po raz pierwszy padł apel o utworzenie Tatrzańskiego Parku Narodowego autorstwa ks. Bogusława Królikowskiego. W 1889 r. hr. Władysław Zamoyski kupił na licytacji zniszczone dobra zakopiańskie i przeprowadził dużym nakładem pracy i pieniędzy zalesianie zdewastowanych terenów. W 1924 r. włączył dobra w skład Fundacji Kórnickiej, która miała służyć Polsce „dla celów nauki, oświaty i kultury”.

Dobra te stały się podstawą dla utworzenia TPN. Tatry w miarę gdy stawały się coraz bardziej popularne „padały ofiarą” pomysłów zagospodarowania takich jak np. budowa kolejki zębatej na Świnicę. Zawsze jednak znajdowali się ludzie z wyobraźnią, którzy potrafili skutecznie przeciwstawić się nadmiernemu udostępnianiu gór i właściwie pojmowali ideę ich ochrony. Byli to między innymi: Mieczysław Karłowicz, Zygmunt Klemensiewicz, oraz członkowie powstałej przy TT Sekcji Ochrony Tatr – Jan Gwalbert Pawlikowski, Mieczysław Limanowski, Mariusz Zaruski. Prace nad utworzeniem TPNu nabrały rozpędu po I wojnie światowej kiedy powstała Państwowa Rada Ochrony Przyrody, w której pracach uczestniczył m.in. prof. Władysław Szafer. Rozpoczął się proces wykupu z rąk prywatnych ziem mających tworzyć przyszły park, m.in. w 1933 r. dobra należące do Fundacji Kórnickiej oraz w 1932 r. poronińskie dobra Uznańskich. W latach ‘30tych pojawiły się ze strony A. Bobkowskiego (PZN) i H. Szatkowskiego (Liga Popierania Turystyki) groźne dla przyrody inicjatywy zabudowy Tatr kolejkami i wyciągami, które mogły zniweczyć starania o utworzenie parku. Realizacji w 1936 r. doczekał projekt kolejki na Kasprowy Wierch i tzw. „bobkostrada”.

Taką działalność przerwała II wojna światowa, która przyniosła kolejne szkody w postaci masowych wyrębów lasów tatrzańskich przez Niemców. Po wojnie Tatry, które miały nieuregulowany status prawny, stały się terenem rabunkowej gospodarki: wypasano ogromną liczbę owiec i bydła, masowo rąbano i kradziono drewno, ryby w potokach wybijano granatami i prądem, a szkód dopełniła niekontrolowana turystyka. W 1947 r. tymczasowo powołano Park Tatrzański – jednostkę zastępczą obejmującą tereny należące do lasów państwowych. W 1948 r. udało się zmniejszyć pogłowie owiec przez zorganizowanie tzw. Wielkiego Redyku na tereny połemkowskie. Z dniem 1.01.1949 został utworzony po stronie czechosłowackiej TANAP nie obejmujący jednak Tatr Zachodnich. W 1954 r. po 70 latach starań Rada Ministrów wydała rozporządzenie w sprawie utworzenia TPN (podobnie jak PPN i BgPN) wchodzące w życie 1.01.1955 r. W dalszym ciągu problemem były owce, których nadmierny wypas został ukrócony dopiero w 1960 r. przez uchwałę RM o wykupie lub wymianie hal tatrzańskich na pastwiska na innych terenach. Całe Tatry zostały objęte ochroną parkową dopiero w 1987 r. kiedy dokonano rozszerzenia TANAPu o obszar Tatr Zachodnich. W 1993 r. Tatry (w granicach obu parków) zostały uznane przez UNESCO za międzynarodowy rezerwat biosfery (MaB).

Przyroda nieożywiona – skomplikowana budowa geologiczna Tatr: trzon krystaliczny (granity tatrzańskie i skały metamorficzne – łupki krystaliczne, gnejsy) oraz płaszczowiny mezozoicznych skał osadowych serii wierchowych i reglowych. Północne przedpola Tatr Wysokich na obszarze TPN buduje flisz podhalański. W Tatrach możemy mówić o młodej rzeźbie wysokogórskiej z najwyższą wysokością w Karpatach (Gierlach 2655 m n.p.m.), deniwelacjami do 1500 m, asymetrią stoków związaną z silniejszym wypiętrzaniem na południu i wschodzie, olbrzymim zróżnicowaniu morfologicznym, bardzo licznymi formami polodowcowymi, a także wysokogórskim krasem. W TPN znajduje się ok. 1000 źródeł i 113 jezior (prawie wszystkie polodowcowe), liczne są kaskady i wodospady. Klimat Tatr to klimat górski, charakteryzujący się dużą zmiennością warunków pogodowych, ciepłym wiatrem fenowym tzw. halnym, bardzo dużą ilością opadów, piętrowością klimatyczną.

Na obszarze TPN obserwujemy 5 pięter klimatyczno-roślinnych, Park nie obejmuje piętra pogórza. Piętro regla dolnego (do 1200 m n.p.m.) z lasami mieszanymi, zespołem przewodnim jest tu buczyna karpacka, jednak tylko na podłożu zasobnym w węglan wapnia, zaś skrajnie ubogie moreny zajmuje zwarty bór świerkowy jak w reglu górnym. Piętro regla górnego (1200 – 1550 m n.p.m.) porośnięte jest przez bory świerkowe występujące w dwu zespołach w zależności od podłoża (wapienne lub granitowe). Przy górnej granicy lasu spotykane są limby i modrzewie. Lasy regla górnego tworzą górną granicą lasu. Piętro subalpejskie (1550 – 1800 m n.p.m.) zdominowane zaroślami kosodrzewiny (również w dwu podzespołach w zależności od podłoża), którym towarzyszy często jarzębina. Piętro alpejskie, czyli halne (1800 – 2250 m n.p.m.) to głównie murawy wysokogórskie: na podłożu kwaśnym zespół situ skuciny i boimki dwurzędowej, na zasadowym zespół kostrzewy pstrej. Piętro subniwalne, czyli turniowe występuje tylko w Tatrach Wysokich powyżej 2250 m n.p.m. Porośnięte jest głównie roślinami zarodnikowymi (porosty, mchy, wątrobowce) i wciśniętymi między skały niskimi murawami – głównie zespół boimki dwurzędowej. W Karpatach piętro subniwalne, poza Tatrami Wysokimi, nie występuje.

Tatry charakteryzują się odrębnością florystyczną w odniesieniu do całej Polski i innych polskich gór, są najbogatszym w gatunki górskie obszarem Polski, mają znacznie więcej gatunków wysokogórskich niż Pieniny i Beskidy, stanowią wybitne centrum endemizmu posiadając własne endemity oraz stanowiąc środowisko życia dla większości endemitów i subendemitów karpackich i zachodniokarpackich. Na obszarze TPN występują dwa endemity ściśle tatrzańskie: wiechlina granitowa oraz wiechlina szlachetna. Subendemitami tatrzańskimi są mak tatrzański i warzucha tatrzańska znane także z jednego stanowiska w Wielkiej Fatrze. Najważniejszymi endemitami zachodniokarpackimi są skalnica tatrzańska oraz ostróżka tatrzańska, ale także bardziej rozpowszechnione: urdzik karpacki, kostrzewa tatrzańska, rogownica Raciborskiego oraz szafran spiski. Licznie występują subendemity ogólnokarpackie: żywiec gruczołowaty, żywokost sercowaty, kostrzewa pstra, lepiężnik wyłysiały. Najbardziej znanym reliktem tatrzańskim jest dębik ośmiopłatkowy.

Fauna tatrzańska wyróżnia się wysokogórskim charakterem przez obecność licznych gatunków alpejskich i borelano - alpejskich oraz strefowość w rozmieszczeniu zoocenoz. Wśród kręgowców zaobserwowano 6 gatunków ryb, 7 gatunków płazów, 101 gatunków ptaków i 53 ssaki. Najbardziej charakterystycznymi gatunkami alpejskimi są świstak i kozica, a także nornik śnieżny i subendemit tatrzański (lub endemit zachodniokarpacki) darniówka tatrzańska, a z ptaków płochacz halny. Wiele bezkręgowców należy do tatrzańskich endemitów. Nie należy zapominać, że Tatry stanowią bardzo ważną ostoję dużych ssaków w tym niedźwiedzia, rysia i wilka.

 

Opracowanie:

SKPG Kraków

 

Literatura:

1.      Przyroda Tatrzańskiego Parku Narodowego., Red. Z. Mirek, wyd. TPN, Kraków-Zakopane 1996.

2.      www.tpn.pl