/Bogusz Zygmunt Stęczyński, Tatry, 1860/

 

            Wieś gminna o pow. 1130,62 ha położona w powiecie nowosądeckim (woj. małopolskie). Łącko usytuowane jest na pograniczu Beskidu Wyspowego i Beskidu Sądeckiego, w pobliżu ujścia potoku Czarna Woda do Dunajca na wysokości ok. 370 m n.p.m. Przez wieś biegnie droga wojewódzka nr 969 z Nowego Sącza do Nowego Targu (przez Krościenko n/d Dunajcem).

 

            Pierwsze ślady obecności człowieka na terenach ziemi łąckiej odnotowano ok. 1200 -1000 lat p.n.e. Był to okres panowania kultury łużyckiej i z niego pochodzą dwa grodziska znajdujące się na Górze Zyndrama w Maszkowicach oraz na Babiej Górze w Zabrzeży.

            Początki osady datowane są na XII wiek, jednak dokładna data nie jest znana. Wiadomo natomiast, że przed rokiem 1227 właścicielem Łącka był Piotr Wydżga herbu Janina, kasztelan sądecki. Legendy głoszą, iż poszukiwał i wydobywał on rudy złota na tych terenach. W 1243 r. Wydżga był prawdopodobnie właścicielem całego klucza łąckiego,
w którego skład wchodziły wsie: Łącko, Czerniec, Maszkowice, Zagorzyn, Zarzecze oraz Wietrznice.

            Pierwszy oficjalny dokument, w którym pojawiła się nazwa Łącko, pochodzi z 6 lutego 1251 r. W dokumencie tym Bolesław Wstydliwy potwierdził posiadanie tych dóbr przez Wydżgów. W tym samym roku syn Piotra Wydżgi, Wojsław, sprzedał Łącko i okolicę bożogrobcom z Miechowa za 300 grzywien. Przy tej okazji książę Bolesław wyjął ziemię łącką spod jurysdykcji kasztelana sądeckiego i przekazał pod jurysdykcję kościelną. Przywilej ten został zatwierdzony przez papieża Innocentego IV 22 listopada 1252 r.

            Nie wiadomo jak długo klucz łącki należał do Braci Świętego Grobu. Pewne jest natomiast, że 10 marca 1257 r. na sejmie w Korczynie Bolesław Wstydliwy przekazał 28 wsi sądeckich, w tym Łącko, swojej żonie Kindze. Zyskała ona tym samym prawo do pobierania danin i cła, łowienia ryb, stawiania młynów i karczm.

            W dniu 6 lipca 1280 r. Kinga przekazała swoje włości klasztorowi klarysek w Starym Sączu. Od tej pory aż do 1782 r., w którym nastąpiła kasata konwentu z nakazu cesarza Józefa II, klucz łącki pozostawał we władaniu klasztoru. Klaryski swe posiadłości chętnie oddawały pod dzierżawę. Pod koniec 1578 r. klucz łącki był w posiadaniu Prokopa Pieniążka. Inne ważne postacie, które dzierżawiły ziemię łącką to: Sebastian Lubomirski, Stanisław Lubomirski, Wawrzyniec Spytko Jordan z Zakliczyna (dzierżawił Maszkowice, Wietrznicę
i Zagorzyn).

            W 1768 r. do Łącka zawitali konfederaci barscy, którzy złupili te ziemie konfiskując zboże, bydło, owce, drób oraz wódkę i piwo. Co więcej, kazali mieszkańcom zapłacić kontrybucję (kilka tysięcy tynfów w gotówce). Lud łącki od tego obowiązku wybawiła ksieni starosądecka, Konstancja Reklewska, która wypłaciła konfederatom żądaną sumę.

            Rok 1769 przyniósł  poważne zmiany terytorialne. Cesarzowa Maria Teresa nakazała zająć Spisz oraz Podhale pod pretekstem utworzenia kordonu sanitarnego.
W dniu 19 czerwca 1770 r. wydany został dekret, w którym mowa była o zajęciu całej Sądecczyzny oraz Nowego Targu. I tak oto Łącko znalazło się pod panowaniem Austrii. Po pierwszym rozbiorze Polski ziemie te wchodziły w skład Galicji.

            W 1782 r. cesarz Józef II zarządził kasatę klasztorów kontemplacyjnych oraz likwidację przykościelnych cmentarzy. Zakon klarysek w Starym Sączu został rozwiązany. Został on powołany ponownie w 1811 r. w celu prowadzenia szkoły dla dziewcząt, ale nie odzyskał już ziem, które należały do niego przed I rozbiorem. Za czasów Józefa II miała miejsce tzw. kolonizacja józefińska, czyli sprowadzanie na zajęte ziemie kolonistów niemieckich. Również w Łącku zaznaczyła się ich obecność widoczna do dziś w nazwach miejscowych (przysiółek Niemiecka Wieś, leżący nieopodal drogi prowadzącej z Łącka do Nowego Sącza).

            Łącko należało do władz austriackich do 1835 r., w którym to wykupił je hrabia Seweryn Drohojewski. Podobnie jak Piotr Wydżga poszukiwał on złota na tych terenach
(z takim samym skutkiem). Warto tez wspomnieć, że w 1840 r. miało miejsce w Łącku trzęsienie ziemi trwające 3 minuty. Wspomina o nim Bogusz Stęczyński w swym dziele Tatry:

 

 W 1875 r. Drohojewski sprzedał ziemię łącką Michałowi Aderowi, właścicielowi Jazowska. Rozwijał on przemysł drzewno-meblarski zakładając w Jazowsku tartak i fabrykę mebli giętych (spaloną w 1944 roku przez partyzantów radzieckich). W Łącku rozwijały zakłady zajmujące się przetwórstwem owoców.

            W 1913 r. wytyczona została planowana trasa kolei prowadzącej ze Starego Sącza przez Łącko do Szczawnicy i Nowego Targu. Oprócz kolei planowano również przeniesienie do Łącka starostwa i sądu powiatowego. Zamierzano też wybudować pierwszą w Polsce elektrownię szczytowo-pompową Szczawnica-Wietrznica oraz Brzyna-Jazowsko. Wszystkie te plany zniweczył wybuch I wojny światowej w 1914 r. Działania wojenne na ziemi łąckiej miały miejsce w grudniu 1914 r. i polegały głównie na potyczkach artyleryjskich. Wojska rosyjskie stacjonowały w okolicy Maszkowic a austriackie w rejonie Zabrzeży i Zagorzyna. Legiony Polskie zajęły Byniową. 11 grudnia 1914 r. roku wojska rosyjskie
w wyniku przegranej Operacji limanowsko-łapanowskiej wycofały się na wschód.

Na lata 1918–1939 przypada intensywny rozwój oświaty i kultury. Również w tym czasie intensywnie rozwijało się sadownictwo.

Wrzesień 1939 r. przyniósł kolejną pożogę wojenną. Łącko zostało zajęte w nocy
z 4-go na 5-go września i pozostawało pod okupacją niemiecką do 1945 r. II wojna światowa na ziemi łąckiej to czas łapanek, kontrybucji, wywózek na roboty i do obozów koncentracyjnych. To także okres walk partyzanckich, kurierów, pacyfikacji wsi, rozstrzeliwania ludności. W styczniu 1945 r. wojska radzieckie zajęły te tereny wypierając Niemców. Do 1947 r. trwały represje ze strony nowego okupanta (dalsze łapanki
i rozstrzeliwania schwytanych partyzantów, zsyłki do więzień i do Związku Radzieckiego).

Po wojnie nastąpił dalszy rozwój gminy, który trwa po dziś dzień. Od 1973 r. gmina Łącko zaistniała w dzisiejszym kształcie.

            Na osobny rozdział zasługuje zagadnienie rozwoju sadownictwa w Łącku i na sąsiadujących terenach. Sady łąckie są najstarszymi sadami na Sądecczyźnie. Prawdopodobnie już w XVII wieku część chłopów odrabiało pańszczyznę poprzez zbiór i dostarczanie owoców do dworu.

            Zakładanie sadów rozpoczął ks. Kasper Czekajski, pleban łącki w latach 1820-1844. Na początek zasadził 90 szczepów. Po nim plebanię objął ks. Maciej Szafarski (1844-1868). Źródła podają, że nakazywał on narzeczonym sadzić w ogrodach przynajmniej 10 owocowych szczepów. Chciał on w ten sposób podnieść poziom życia mieszkańców Łącka. Bardzo duży wpływ na dalszy rozwój sadownictwa w początkach XX wieku mieli Stanisław Wilkowicz i ks. Jan Piaskowy. Wilkowicz jako dyrektor szkoły ludowej nakazywał uczniom dostarczać każdej jesieni dwa pudełka po zapałkach pestek jabłoni i jedno gruszy. Ksiądz natomiast, wg ludowych przekazów, nakazał nowożeńcom sadzić drzewa owocowe jako pokutę za grzechy przedmałżeńskie. Dzieło zapoczątkowane przez Wilkowicza kontynuował jego następca, Stanisław Gronuś. Za jego kadencji powstała szkółka, w której dzieci uczyły się pielęgnacji drzewek. W 1956 r. tereny te zostały objęte tzw. Eksperymentem sądeckim, który na celu miał dalszy rozwój sadownictwa na terenach ziemi łąckiej i terenów otaczających. W ramach tego eksperymentu powstał Ośrodek Doświadczalny Sadownictwa w Brzeznej. W tym czasie nastąpiła intensyfikacja sadownictwa. Stare, wysokie drzewa owocowe zastępowano niskopiennymi sadzonkami, które dawały większą ilość owoców i zajmowały mniej miejsca. Dziś Łącko słynie ze swych sadów a łąckie jabłka są wpisane na Listę Produktów Tradycyjnych prowadzoną przez Ministerstwo Rolnictwo. Nie mniej słynna jest pędzona skrycie przy blasku księżyca śliwowica łącka. W latach 1882-1912 działała nawet gorzelnia Samuela Grossbarda zajmująca się produkcją śliwowicy (gorzelnikiem był Salomon Goldchein). Jest to trunek niezwykle mocny o aromacie śliw węgierek. Od wielu lat gmina stara się o jego zalegalizowanie, jednak nadal pozostaje on bez akcyzy. Śliwowica, podobnie jak jabłka, wpisana jest na Listę Produktów Tradycyjnych, a w 1989 r. uznana została przez urząd konserwatora zabytków w Nowym Sączu za niematerialne dobro kultury narodowej. Obecnie popularnością cieszy się też gruszkówka, która, mimo iż słabsza od śliwki, jest alkoholem równie wysokiej jakości. Okazją do zapoznania się z wyrobami regionalnymi jest urządzane od 1947 r.  Święto Kwitnącej Jabłoni odbywające się corocznie w maju oraz Święto Owocobrania organizowane we wrześniu.

 

- Kościół parafialny p.w. św. Jana Chrzciciela wzniesiony w 1728 r., odnowiony w 1818 r.
i rozbudowany w 1930 r.. Budowla jest murowana, trójnawowa. We wnętrzu świątyni znajduje się ołtarz z 1621 r., który pierwotnie był na wyposażeniu kościoła franciszkanów ze Starego Sącza. Przeniesiony został w XIX w. Organy i chór muzyczny pochodzi z XVIII w.

- Kaplica cmentarna z połowy XIX w. o konstrukcji zrębowej

- Rynek i jego otoczenie

- Studnia św. Floriana znajdująca się na rynku, w miejscu dawnej karczmy.

- Niewielki skansen Faronówka, w którym można zapoznać się z dawnymi zabudowaniami oraz maszynami.

 

Łącko stanowi bardzo dobrą bazę wypadową w Beskid Sądecki oraz Beskid Wyspowy. Przez wieś prowadzi żółty szlak turystyczny zaczynający się na Modyni (1028 m n.p.m.) i biegnący przez Koziarz (943 m n.p.m.), Dzwonkówkę (983 m n.p.m) do Szczawnicy i dalej pnący się na Szafranówkę (742 m n.p.m.). Na terenie gminy wyznakowanych jest również wiele tras rowerowych. Ponadto korzystne położenie Łącka umożliwia wypady w pobliskie Gorce oraz Pieniny.

 

---

- Kubal G., Michałowicz-Kubal M., 2000, Powiat nowosądecki, Oficyna Wydawnicza „APLA”, Krosno

- Acordbud-Consulting Sp. Z o.o., 2006, Plan rozwoju wsi Łącko, Urząd Gminy Łącko, Kraków

- Podhalski F.,1990, Łącko nad Dunajcem, Kraków-Nowa Huta

- Ścianek W., Wąchała Bernadetta, Gmina Łącko, Gminny Ośrodek Kultury w Łącku

 

W opracowaniu wykorzystano cytaty pochodzące z reprintu dzieła Bogusza Zygmunta Stęczyńskiego: Tatry. W dwudziestu czterech obrazach skreślone piórem i rylcem wydanego w Krakowie w roku 1860. Reprint został wykonany przez Wydawnictwo Wacław Bagiński
z Wrocławia w 1997 r.

 

 

www.lacko.pl – oficjalna strona internetowa Gminy Łącko

www.elacko.pl – portal regionalny Gminy Łącko

www.tmzl.elacko.pl – strona internetowa Towarzystwa Miłośników Ziemi Łąckiej

www.goralelaccy.lacko.pl – strona internetowa zespołu regionalnego Górale Łąccy

www.sliwowica.net – strona poświęcona charakterystyce i historii Śliwowicy Łąckiej,

 

 

COTG PTTK i autorzy vademecum wyrażają zgodę na wszelkie powielanie zasobów Vademecum pod warunkiem przytoczenia źródła i autora.