Obłazowa to jedna z bardziej wysuniętych na zachód skał należących do Pienińskego Pasa Skałkowego. Choć formalnie należy do Kotliny Orawsko-Nowotarskiej (znajduje się przecież po lewej stronie Białki), zdaje się (podobnie jak miejscowość Nowa Biała) być integralną częścią Spiszu, dokładniej Pienin Spiskich. Obłazowa leży na terenie utworzonego w 1959 roku rezerwatu „Przełom Białki”, który oprócz walorów krajobrazowych chroni także reliktową roślinność naskalną. Białka w tym miejscu przełamuje się między dwoma skałami, opisywaną tu Obłazową, oraz Kramnicą. Obłazowa ma stożkowaty kształt, wznosi się na wysokość 35 m ponad poziom lustra wody. Zbudowana jest z wapieni o czerwonej i białej barwie, które poprzetykane są marglami w ceglastoczerwonym kolorze. Nazwa skały została ukłuta od określenia pobliskiego pola „Obłazy”. W skale, na południowo-wschodnim stoku zlokalizowano dwie groty, natomiast na południowym jedną jaskinię z niewielkim oknem skalnym.

Jaskinia Obłazowa od 1985 roku (na wiele kolejnych sezonów, aż do dziś) stała się areną badań archeologicznych, prowadzonych przez prof. Pawła Valde-Nowaka, z ramienia Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie. Jaskinia ta okazała się wyjątkowa, gdyż jako jedyna na terenie Karpat posiada zachowany układ warstw, a także, co zdarza się bardzo rzadko, namulisko. Ponadto w tym miejscu znaleziono najstarsze w Polsce ludzkie kości (datowane na ok. 30 tysięcy lat temu) oraz najstarsze ślady osadnictwa w Karpatach w ogóle. Prawie wszystkie warstwy (oprócz najmłodszej, późnośredniowiecznej) powstały w paleolicie, wiązane są zarówno z neandertalczykiem jaki i z homo sapiens. Najstarsze warstwy mają związek są z kulturą mustierską, młodsze z kulturą szelecką, oryniacką, grawecką i epigrawecką. W tych warstwach znaleziono kości zwierząt takich jak nosorożec włochaty, lew jaskiniowy, hiena jaskiniowa, a także poroże renifera. Odnaleziono też charakterystyczne dla poszczególnych kultur narzędzia, świetnie, można by powiedzieć podręcznikowo wykonane. Bardzo dobrze udokumentowana jest obecność kultury oryniackiej, dzięki występowaniu nie tylko drapaczy pyskowatych oraz rylców, ale przede wszystkim ostrzy kościanych które wyróżniają pierwszych homo sapiens od neandertalczyków, którzy takich ostrzy nie wykonywali. Podobne znaczenie mają narzędzia wiórowe, oraz to, że większość przedmiotów używanych przez ludność kultury oryniackiej wykonana jest z krzemienia pochodzącego z odległych zakątków, a nie jak w wypadku narzędzi używanych przez neandertalczyka z surowca który występuje najbliżej, czyli z radiolarytu pienińskiego. Takie zróżnicowanie wyposażenia pozwala na prześledzenie procesu przemian, których świadkiem była Jaskinia Obłazowa.

Najbardziej spektakularne znaleziska pochodzą z warstwy VIII, datowanej na okres 30-28 tys. lat temu, wiązanej z kulturą grawecką, a dokładniej jej odmianą charakterystyczną głównie dla Moraw i Dolnej Austrii, z kulturą pavlowską. Na początku warstwa ta była interpretowana jako pozostałość po obozowisku późno paleolitycznych myśliwych. Bardzo nietypowy i zastanawiający był fakt, iż wszelkie znalezione artefakty, nie mają znamion odpadków, lecz są starannie wyselekcjonowane. Po około dziesięciu latach badań stwierdzono jednak, że jaskinia w Obłazowej musiała mieć w tym czasie inny, bardziej wyjątkowy, nietypowy charakter. Prof. Paweł Valde-Nowak, porównał jaskinię do „dziwnego skarbczyka”, miejsca przechowywania cennych przedmiotów, przez oddaloną o kilkaset kilometrów ludność kultury pavlowskiej. Inna hipoteza brana pod uwagę przez autora badań zakłada, że jaskinia mogła być czymś w rodzaju sanktuarium, miejscem kultu lub miejscem zamieszkanym przez szamana. W warstwie VIII znaleziono konstrukcję kamienną wzniesioną z głazów granitu i kwarcytu, które musiały zostać przyniesione przez człowieka z obszaru Tatr, a także wypolerowaną, delikatnie wklęsłą płytę piaskowca, przypominającą kamienie żarnowe. Najbardziej znanym znaleziskiem, wręcz „słowem-kluczem” przywołującym na myśl Obłazową, jest bardzo starannie obrobiona drzazga z ciosu mamuta (o długości ok. 70cm, średnicy ok. 5 cm, grubości ok. 1,5 cm), popularnie zwana bumerangiem. Spór między archeologami, na temat tego, czy artefakt z Obłazowej jest nim rzeczywiście, czy też nie, nie jest rozstrzygnięty. Jeśli faktycznie jest to bumerang, to jest najstarszy tego typu zabytek znany w archeologii. Przedmiot ten, niewątpliwie spełnia wszystkie kryteria bumerangów typu Queensland, o płasko-wypukłym przekroju poprzecznym, używanych przez Aborygenów. Ciekawostką jest fakt, że tego typu bumerangi, wbrew ogólnie przyjętym opiniom, nie wracają. Domniemany bumerang nie jest jedynym cennym znaleziskiem. Odkryto narzędzia wykonane nie tylko z radiolarytu pienińskiego (który jest najbliższym surowcem wykorzystywanym do wykonywania narzędzi), ale także z krzemieni pochodzących z terenów oddalonych nawet do 300 km w linii prostej, np. z krzemienia święciechowskiego z Annopola oraz Świeciechowa, krzemienia jurajskiego z Jury Krakowsko-Częstochowskiej. Kolejnym surowcem, z którego wykonano zabytki takie jak 3 zawieszki-amulety, przekłuwacz, paciorek, kliny do wydobywania surowca, były kości oraz rogi zwierząt. Kolejnym ciekawym znaleziskiem jest zawieszka z kopalnej muszli Conus, która być może spełniała rolę gwizdka. Także w tej warstwie odnaleziono dwie ludzkie kości, paliczki z kciuka i małego palca. Bardzo ciekawe jest to, że jedynie na tym poziomie odkryto ślady ochry, czerwonego barwnika uzyskiwanego ze sproszkowania hematytu, która w paleolicie nierozerwalnie wiązana jest z praktykami pogrzebowymi lub kultowymi. Z tym jakże nietypowym poziomem wiązane jest także zaburzenie warstw, dokonane przez człowieka. Wybieranie ziemi być może miało na celu wyeksponowanie platformy przeznaczonej dla szamana, na której znaleziono wyżej opisane zabytki.

Bibliografia:

Figiel S.,1997, Polski Spisz, Warszawa, s. 117-118.

Kaczanowski P., Kozłowski J., 1998, Najdawniejsze dzieje ziem polskich (do VII w.),Wielka Historia Polski, t. I, Kraków, s. 73.

Valde-Nowak P., 2007, Jaskinia jak skarbczyk, Kwartalnik turystyczny W Górach, nr 2 (12) Wiosna 2007.

Valde-Nowak P., 2007, Neandertalczyk w Obłazowej, Kwartalnik turystyczny W Górach, nr 3 (13) Lato 2007.