Centralny Ośrodek Turystyki Górskiej PTTK
Centralny Ośrodek Turystyki Górskiej PTTK
|
Vademecum Górskie COTG PTTK
Wododział Europejski:
GŁÓWNY WODODZIAŁ EUROPEJSKI W KARPATACH I. WPROWADZENIE
Główny Wododział Europejski jest linią krętą biegnącą przez cały kontynent europejski od Cieśniny Gibraltarskiej na zachodzie po góry Ural na wschodzie. Oddziela on zlewiska Atlantyku i mórz północnych: Północnego, Bałtyckiego, Norweskiego, Barentsa i Białego od zlewisk mórz na południu: Śródziemnego, Czarnego i Kaspijskiego. Ze względu na położenie Czech, Polski, Słowacji i Ukrainy zaznaczone morza interesują nas najbardziej. Kontynentalny dział wodny wygląda mniej więcej tak: Cieśnina Gibraltarska - Góry Betyckie - Góry Iberyjskie - Góry Kantabryjskie - Pireneje - Masyw Centralny - Wogezy - góry Jura - Alpy -Schwarzwald - Szumawa - Sudety - Brama Morawska - Karpaty - Wyżyna Padolska - Nizina Wschodnioeuropejska - Ural A teraz kolejność pasm górskich i regionów geograficznych, przez które przebiega dział wodny w zakresie przez nas omawianym: Brama Morawska - Beskid Śląsko-Morawski – Jabłońkowska Brazda - Beskid Śląski - Beskid Żywiecki - Kotlina Orawsko- Nowotarska - Orawicko -Witowska Magura - Tatry - Kotlina Popradzka - Kozie Grzbiety - Kotlina Popradzka - Góry Lewockie – Kubiańska Brazda - Spisko- Szaryskie Międzygórze - Lubotinska Pahorkatina- Góry Czerchowskie - Beskid Sądecki - Beskid Niski - Bieszczady - Góry Sanocko-Turczańskie - Pogórze Przemyskie – Płaskowyż Mościcki Oprócz wartości geograficznych wododział ma niewątpliwe znaczenie etnograficzne. Przykładowo dział wodny w Paśmie Podhalańskim oddziela Zagórzan na północy od Orawiaków na południu. Podobnie linia na torfowiskach orawskich dzieli Orawiaków i Podhalan. Przykłady można mnożyć. Główny grzbiet Beskidu Żywieckiego jest granicą Żywczaków z Kotliny Żywieckiej i Kisucan z regionu Kisuce. Temat niewątpliwie jest ciekawy, lecz ze względu na inny charakter pracy, nie będzie szerzej poruszany. UWAGA: Podczas czytania tej pracy należy mieć przed sobą mapę i starać się porównywać informacje w tekście z treścią kartograficzną. Ma to na celu maksymalizację zrozumienia i nauczenia się przebiegu działu wodnego.
II. CZĘŚĆ GŁÓWNA
Linia wododziału wkracza na teren Karpat w Bramie Morawskiej w Czechach (w okolicach Hranic i Nový'ego Jičína). Dalej prowadzi grzbietem Beskidu Śląsko- Morawskiego na północ od rzeki Bečva w kierunku granicy czesko- słowackiej. W pobliżu Vysokiej (1024 m) skręca na północny wschód i wzdłuż granicy poprzez Veľký Polom (1067 m) dociera do Jablunkovskiej brázdy na Przeł. Jabłonkowską. Dosyć generalizowany przebieg tego działu w Beskidzie Śląsko- Morawskim ma jedynie nas zorientować i dać ważną odpowiedź, w którym miejscu Karpat zaczyna się wododział i jak, nie wchodząc w szczegóły, przechodzi.
Dla naszych potrzeb punktem, od którego zaczniemy szczegółowe omawianie Głównego Wododziału Europejskiego, jest Przeł. Jabłonkowska (Jablunkovský průsmyk, 551 m) w Czechach. Od obniżenia linia wododziału prowadzi w Beskid Śląski przez Studeničny (717 m), Girovą (839 m), Komorovský grúň (732 m), przekracza granicę i po polskiej stronie kulminuje się na Wawrzaczów Groniu (687 m). Następnie schodzi do miejscowości Jaworzynka, po czym skręca delikatnie na północ poprzez Dragonowski Groń (659 m). Nie dociera do Istebnej, za to wkracza na drogę wojewódzką nr 943, by dotrzeć do Koniakowa i górującą nad nim Ochodzitą (894 m)
Grzbiet wododziałowy począwszy od Przełęczy Jabłonkowskiej odwadniany jest od północy przez dopływy Olzy: Ošelnice, Lísky, Gliniany. Znajdują się one w zlewisku Morza Bałtyckiego.
OLZA
Olza - dopływ Odry o długości 86 km, przez pierwsze 16 km płynie w granicach Polski, później przez Czechy, końcowy fragment znów jest na terenie Polski. Źródła znajdują się pod Gańczorką i Karolówką w Paśmie Baraniej Góry. Ma 1118 km² powierzchni zlewiska.
Na południe spływają potoki: Markov, Čierny potok- dwa dopływy Czernianki. Czernianka przyjmuje też ważne w stosunkach hydrologicznych polsko- słowackich Czadeczkę z Krężelką. Czadeczka o długości 10 km ma swoje źródła pod Ochodzitą i Przeł. Rupienka. Płynie szerokim łukiem najpierw na północny zachód, potem skręca na południe w okolicach Jaworzynki, by przekroczyć granicę państwową w osiedlu Czadeczka. Największym jej dopływem jest Krężelka, której źródła znajdują się pod Sołowym Wierchem i Trojakami.
Ochodzita jest swoistym zwornikiem, od którego w cztery strony świata idą grzbiety: w kierunku Czech na zachód, do Masywu Baraniej Góry na północ, nad Kamesznicę na wschód (Cypel) oraz do Przeł. Zwardońskiej na południe. Linia wododziału podąża dalej na południe przez Przeł. Rupienka (672 m), Sołowy Wierch (848 m), Trojaki (820 m) i Kikulę (844 m). Po dotarciu na Przeł. Zwardońską (675 m) wchodzi na długi graniczny grzbiet główny Beskidu Żywieckiego i ciągnie się przez Magurę (1023 m), Wielką Raczę (1236 m), Jaworzynę (1173 m), Banię (1124 m), Wielką Rycerzową (1226 m), Przeł. Przysłop (940 m), Beskid Bednarów (1093 m). Słowacy do tego momentu nazywają te góry Beskidami Kisuckimi.
Od Przeł. Zwardońskiej po Beskid Bednarów grzbiet wododziału dostarcza na południową stronę wody: Skaliczanka (Skalicanka) z okolic Zwardonia, Oszczadnica (Oščadnica) ze stoków Wielkiej Raczy oraz pokaźnej już rzeki Bystrzycy i jej dopływu Wychylówki z przełęczy Przysłop.
KISUCA
Czernianka razem z Bystrzycą należą do zlewiska Morza Czarnego. Wpadają do Kisucy, największej rzeki regionu Kysuce (66km). Bystrzyca tworzy z połączenia potoków źródłowych: Harwełki, Wychylówki i Rzecznicy Jezioro Bystrzyckie, sztuczny zbiornik o powierzchni 180 ha. Sama Kisuca ma źródła w Paśmie Javorników, a kończy bieg w Żylinie, gdzie uchodzi do Wagu. Powierzchnia zlewni to 1 038 km2.
Po Bednarowie pas wododziału "wędruje" przez Oszust (1155 m), Przełęcz Glinka (845 m), Przełęcz Bory Orawskie[1], Trzy Kopce (1216 m), Palenicę (1343 m) na Pilsko (1557 m).
Od Bednarów Beskidu po Pilsko z grzbietu granicznego spływają potoki zasilające Białą Orawę: Klinianka spod Jaworzynki (1052 m), Mútnianka spod Palenicy oraz Veselianka spod Pilska.
Od Pilska linia wododziału przechodzi na Przeł. Glinne (809 m), Beskid Korbielowski (955 m), Przeł. Półgórską (809 m), Jaworzynę (1047 m), Przełęcz Głuchaczki[2] (830 m), Mędralową (1169 m), Przeł.Jałowiecką (998 m) na Babią Górę (1725 m). Dotychczasowy fragment gór nosi na Słowacji miano Beskidów Orawskich. Nie zmienia to jednak faktu, że obie części Kisucka i Orawska są jedną grupą górską, nazywaną przez nas Beskidem Żywieckim.
Pasmo Mędralowej oraz południowy fragment Babiej Góry odwadnia Polhoranka z Bystrą.
Po polskiej stronie potoki spływają do Soły, Skawy i w niewielkim stopniu do Raby (wszystkie to bezpośrednie dopływy Wisły). Źródłowy potok Soły nosi nazwę Czerna i wypływa spod Przeł. Rupienka. Poźniej jako Czarna Soła przyjmuje Słanicę spod Beskidu Granicznego, Rycerkę ze szczytu Wielka Racza oraz Ujsołę z potokiem Cichym spod Przeł. Przysłop, Glinkę z przełęczy o tej samej nazwie i Bystrą pod Trzema Kopcami. Na dalszym odcinku Soła przyjmuję Koszarawę z Sopotnią Wielką wypływającą pod masywem Palenicy i Romanki, Glinne mające źródła pod Pilskiem. Bystra, dopływ Koszarawy odwadnia północną stronę Grupy Mędralowej. Babia Góra, Pilsko i Pasmo Podhalańskie jest od północy odwadniane przez dopływy Skawy. Kolejno od zachodu są to: Skawica powstająca z połączenia krótkich, ale wydajnych strumyków na ścianie Diablaka oraz dopływów ze stoków Policy, Bystrzanka z potokami źródłowymi Sidzina i Sidzinka opierające się o północne skłony Przeł. Zubrzyckiej, Wolnika i Targoszówki oraz Zakulawki spod Czyrńca. Sama Skawa płynąca szerokim obniżeniem Spytkowic wypływa spod Przeł. Bory Orawskie (Spytkowickiej). Dla porządku dodajmy jeszcze, że nieznaczne potoki opuszczające wschodnie stoki Leszczaka i Żeleźnicy zasilają górny bieg Raby. Ale parę kilometrów na południe Potok Chorów z Żeleźnicy znajduje się już w dorzeczu Czarnego Dunajca.
SOŁA - SKAWA - RABA
Soła- długość 89 km i powierzchnia dorzecza 1,4 tys. km²; Skawa- 96 km długości i pow. zlewni 1160 km²; Raba ma długość 135 km, pow. zlewni 1537,1 km²; Wszystkie stanowią prawe dopływy Wisły.
Od Babiej Góry linia działu wodnego opuszcza granicę państwową i podąża główną granią Babiej Góry do Przeł. Krowiarki (1012 m). Dalej wkracza w Pasmo Policy przez Cyl Hali Śmietanowej i Policę (1369 m). Tutaj kolejna zmiana kierunku, zdobywanie Czyrńca (1328 m) i zejście do Przeł. Zubrzyckiej (876 m), dalej grzbietem Pasma Podhalańskiego: Kieczura, Przeł. Nad Wąwozem, Wolnik (793 m), Targoszówka (790 m), Przeł Bory Orawskie (Spytkowicka)- 709 m, Łysa Góra, Leszczak (864 m), zachodnie podnóże Żeleźnicy (912 m).
Pod Żeleźnicą znajdują się źródła Czarnej Orawy. Jej górny odcinek nosi nazwę Orawki tworzy łuk o przebiegu NW-SW, dostosowując się do kolistego kształtu grzbietu wododziałowego. Czarna Orawa powstaje w Podwilku z połączenia Orawki oraz Bukowińskiego Potoku. Prawe dopływy to Bembeński Potok oraz Zubrzyca mająca źródła pod Policą, Syhlec odwadniający wschodnie stoki Babiej Góry i Lipnica z połączenia Przywarówki i Kiczorki. Głównym lewym dopływem jest Piekielnik.
CZARNA I BIAŁA ORAWA
Czarna Orawa ma swoje źródła pod Żeleźnicą i Bukowińskim Wierchem (939 m) na wysokości około 900 m. Toczy wody przez 29 km, po czym wpada do Jeziora Orawskiego. Źródła Białej Orawy znajdują się na stokach Paracza- 3 co do wysokości szczytu w Magurze Orawskiej (1325 m). Jej długość wynosi 39 km i łączy się w Jeziorze Orawskim z Czarną Orawą. Dalej rzeka płynie jako Orawa (długość 60 km, powierzchnia zlewni- 1.991,8 km²). Uchodzi do Wagu.
Spod Żeleźnicy linia wododziału trafia na Gólakówkę, Grapę Zagórzańską, a następnie przecina osiedle Załucznego- Niedźwiedzie, skąd prosto na orawskie bagna- Torfowisko Baligówka, Las Baligówka i Las Ćwikówka do miejscowości Podczerwone. Ciekawostką jest to, że zarówno po orawskiej jak i podhalańskiej stronie z grzbietu wododziału spływa potok o tej samej nazwie- Piekielnik. Orawski Piekielnik zbiera wody z Czarnej i Białej Wody, Borowego, Borcoku. Wszystkie należą do dorzecza Orawy, są więc w zlewisku Morza Czarnego. Interesująca jest również bardzo bliska odległość liczona w kilkaset metrów źródlisk i potoków źródliskowych orawskiego Piekielnika (Grybowy i Kałużowy Potok) oraz pokaźnej już rzeki Czarny Dunajec. Obszar na zachód od linii Czarny Dunajec - Chochołów jest prawie pozbawiony potoków będącymi dopływami Czarnego Dunajca. Podhalański Piekielnik zbiera wody z potoków: Załuczny, Uboczańska, Dudowiec, Chorów. Należą do dorzecza Dunajca, a to już zlewisko Bałtyku. Przypatrując się sieci rzecznej na torfowiskach, należy mieć się na baczności. Nie zawsze można w stu procentach określić do jakiego zlewiska należy dany potok. Teren ten charakteryzuję się dużym uwodnieniem, ale też miejscowym zanikaniem strumieni z powierzchni ziemi i zmiennym kierunkiem przepływu. Zwłaszcza Torfowisko Baligówka jest trudne do zinterpretowania hydrograficznego.
Z miejscowości Podczerwone linia wododziału biegnie wzdłuż Czarnego Dunajca , koło Koniówki i na 2 km przed Chochołowem wchodzi na granicę państwową. Trawersuje szczyt Beskid (906 m), Magurę Witowską (1232 m), nieznacznie wchodzi na teren Polski na przełęczy Orawska Brama i powraca do granicy już na terenie Tatr na Siwiańskich Turniach. Niecały kilometr kwadratowy na terenie Polski zajmują źródła dopływu Orawy, a ściślej Cichej Wody Orawskiej. Dalej granicą państwa na terenie Tatr aż do szczytu Cubryna w Tatrach Wysokich między innymi przez Furkaskę (1491 m), Bobrowiec (1663 m) Wołowiec (2064 m), Jarząbczy Wierch (2137 m), Starorobociański Wierch (2176 m), Kamienistą (2124 m), Czerwone Wierchy, Kasprowy Wierch (1985 m), Świnicę (2301 m), Szpiglasowy Wierch (2172 m).
Do okolic Wołowca na słowacką stronę z wododziału spływają potoki będące dopływami Orawy, jak wcześniej wspomniana Oravica, Jelešňa, a także Studený potok powstający z połączenia Rohackiego i Borowego Potoku. Od Wołowca po Cubrynę południowe stoki odwadniane są przez dopływy Wagu. Są to od zachodu Jamnický potok, Račkov potok, Kamienistý potok, Tichy potok oraz Kôprovský potok.
CZARNY I BIAŁY DUNAJEC
Po polskiej stronie wododziału spływają potoki Chochołowski i Kościeliski tworzące Czarny Dunajec, potoki: Małołącki, Kondratowy, Sucha Woda wpadające do Białego Dunajca oraz potoki: Roztoka i Rybi uchodzące do Białki (41 km). Czarny i Biały Dunajec (odpowiednio 48 i 31 km) łączą się w Nowym Targu, by jako Dunajec- główna rzeka Podhala- nieść swe wody przez 247 km do Wisły. Rzeki mające swe źródła na Słowacji, a będące w zlewisku Morza Bałtyckiego to Javorinka (do Białki- dopływ Dunajca) oraz Osturniański Potok, Rieka i Lipnik (wszystkie do Dunajca).
Grzbiet wododziałowy skręca nagle na południe, odrywa się od głównej grani Tatr i granicy państwowej na Cubrynie. Podąża przez Koprowy Wierch (Kŏprovský Štit 2363 m), Hlińską Turnię (Hlinská veža 2340 m), Hruby Wierch (Hrubý vrch 2428 m), Bystry Przechód (Bystré sedlo 2314 m), Wielkie i Skrajne Solisko, następnie wzdłuż zachodniego brzegu Jeziora Szczyrbskiego schodzi do Kotliny Popradskiej.
Linia prowadzi przez miejscowość Tatranská Štrba, dalej na szczyt Vičia Jama (924 m) i Końską Hlavę (985 m), po czym skręca na wschód do wioski Šuňava i na szczyt Krahulec.
CZARNY I BIAŁY WAG
Do tego momentu grzbiet ten na zachód odwadniany jest przez rzeki Kotliny Liptowskiej Czarny i Biały Wag ((Čierny i Biely Váh), tworzące dalej Wag[3]- największy dopływ Dunaju na Słowacji (403 km).Biały Wag ma 30,3 km długości, wypływa z Zielonego Stawu Krywańskiego w Tatrach, natomiast Czarny Wag, długości 39 km, powstaje z połączenia potoków spływających z północnych zboczy masywu Kráľova hoľa w Niżnych Tatrach. Ważnym dopływem z obszaru wododziałowego jest Belá zbierająca wody z walnych dolin.
POPRAD
Poprad jest rzeką o długości 169 km. Jedyna w swoim rodzaju, wypływa z Tatr na
południową, słowacką stronę, po czym zakręca o 180° na północ, by wlać swe wody do Dunajca, już w Polsce! Obszarem źródliskowym Popradu są źródła Hincovego Potoku i Krupy. Rzeka wpływa do Kotliny Popradzkiej, gdzie zatacza wielki łuk o przebiegu SE-NW. Otaczają go od zachodu Tatry, od południa Niżne Tatry i Kozie Grzbiety, od wschodu Góry Lewockie, a od północy Magura Spiska i Beskid Sądecki. Jego ważniejsze lewe dopływy to: Velicky potok, Studeny Potok, Kieżmarska Biała Woda, Biela, dalej w Polsce Czercz, Wielka Roztoka.; prawe dopływy: Mlynica, Lubica, Jakubianka, Lubotinka, w Polsce Muszynka itd.
Linia graniczna wchodzi na Kozie Grzbiety (Kozie chrbty: Kozi Kameň 1255 m, Križkovy Vrch 1102 m, Križková 941 m), po czym schodzi znowu do Kotliny Popradskiej w okolicach miejscowości Gánovce i Švábovce.
HORNAD
Kozie Grzbiety są na południowy wschód odwadniany przez kolejną dużą rzekę słowacką Hornad(Hornád, 193km), która wpada do rzeki Sajó - dopływu Cisy na terenie Węgier (zlewisko Morza Czarnego). Źródła rzeki znajdują się na wysokości ok. 1050 m n.p.m. pod szczytem Jedlinská (1091 m n.p.m.), na pograniczu Niżnych Tatr i Kozich Grzbietów. Potoki, które spływają z obszaru wododziałowego to Levocsky potok i Torysa.
Linia wznosi się na pierwszy szczyt Gór Lewockich- Vtáči Vrch (853 m) i ciągnie się przez Hrádok (909 m), Brezovą (948 m), Križový vrch (1081 m), Javorinę (1225 m), Javor ( 1206 m), Čiernohuzec (1216 m), Zámčisko (1236 m), Kaligurę (1250 m), Čierną kopę (1180 m).
TORYSA
Torysa, jeden z ważnejszych dopływów Hornadu, ma źródła na południowo-wschodnich stokach masywu Javoriny w Górach Lewockich. Przepływa przez Wyżynę Szaryską oraz dolinę, która oddziela Góry Lewockie i Wyżynę Szaryską od Gór Czerchowskich i Gór Slańskich. Ma długość 129 km.
Linia wododziału następnie przechodzi pomiędzy Bajerovcami a Krásną Lŭką przecinając pasmo Kubiańskiej Brazdy i Spisko- Szaryskiego Międzygórza. Dalej wspina się grzbietem Hromovca (Kňazová (824 m), Demianka (790 m)). Przecina kolejny region geograficzny- Ľubotinską Pahorkatinę na szczycie Beskydok (730 m). Dalej wznosi się na Góry Czerchowskie (Čergov), kolejno: Lysá hora, Minčol ( 1158 m)- najwyższy szczyt, Malý Minčol (1054 m), Murianik (1009,5 m). Dochodzimy do Obručnégo, miejscowości na granicy słowacko-polskiej nad potokiem Smereczek.
Od tego momentu linia wododziału biegnie bez przerwy granicą państwa przechodząc przez Pasmo Leluchowskie ( należące jeszcze do Czergowa, w podziale turystycznym wchodzące w granice Beskidu Sądeckiego) do Przeł. Tylickiej (683 m) i dalej również nieprzerwanie granicą państwową na obszarze zarówno Beskidu Niskiego jak i Bieszczad. Linia ta obejmuje Lackową (997 m), Przeł. Regietowską (646 m), Jaworzynę (881 m), Przeł. Dujawa (556 m), Przeł. Beskid (593 m), Baranie (754 m), Przeł. Dukielską (500 m), Przeł. Beskid (581 m), Kamień (857 m), Pasika (848 m), Przeł. Łupkowską (640 m)- kończy się Beskid Niski, a zaczynają Bieszczady, czyli Beskidy Wschodnie.
Z grzbietu działu wodnego na północ spływają potoki Muszynka z Przeł. Tylickiej, dopływ Popradu, Biała spod Przeł. Pułaskiego, dopływ Dunajca, Ropa u podnóży Jaworzynki ze Zdynią pod Przeł. Beskidek, dopływ Wisłoki, Wisłoka, mająca źródła przy Przeł. Pod Zajęczym Wierchem i jej dopływy Ryjak wypływający pod Przeł. Kuchtowską i Wilsznia z okolic Olchowca, Jasiołka spod Baby i jej dopływ Panna spod Kiczery.
WISŁOKA
Wisłoka, rzeka o długości 164 km, jest prawym dopływem Wisły. Zbiera wody z pokaźnej powierzchni środkowego Beskidu Niskiego, w tym zwłaszcza z wododziału główne dopływy: Ropa, Ryjak, Wilsznia, Jasiołka. Powierzchnia zlewni wynosi 4110 km².
Dalej przez Wysoki Groń (905 m), Okrąglik (1101 m), Dziurkowiec (1188 m), Krzemieniec (1221 m), Wlk. Rawka (1304 m), Przeł. Beskid (785 m), Kińczyk Bukowski (1251 m), Opołonek (1028 m), Piniaszkowy (960 m), omija od południa źródliska Sanu i schodzi z granicy państwowej na Przeł. Użocką (853 m), już na Ukrainie.
Wisłok ma swój początek pod Wielkim Bukowcem, Osława pod Matragoną (990 m) i jej dopływ Osławica pod Przeł. Łupkowską. San wypływa pod Przeł. Użocką i Piniaszkowym, a jego dopływy: Solinka pod Strybą (1011 m), Wołosaty pod Kiczerką (1021 m).
SAN I WISŁOK
San, największa rzeka Podkarpacia o długości 443 km i powierzchni zlewni 16 861 km², prawy dopływ Wisły. Największym dopływem jest Wisłok o długości 220 km i powierzchni zlewni 3528 km². Obie rzeki zbierają wody z obszaru granicznego, wododziałowego i znajdują się w zlewisku Bałtyku.
Na południową stronę spływają potoki będące dopływami trzech dużych rzek północno-wschodniej Słowacji, Topľi, Ondavy i Laborca.
Frička spod Czerteża (793 m), Riečka z masywu Busova (1002 m)- są to dopływy Topľi. Hrikov spod szczytu Baranie (754 m)- dopływ Ondavy. Vydraňka spod Przeł. Łupkowskiej, Udava spod Czeremina (928 m) i Matragony, Cirocha spod Okrąglika - dopływy Laborca.
TOPĽA - ONDAVA - LABOREC
Topľa po wypłynięciu pod Minczolem przez 130 km toczy swe wody do ujścia w Ondavie. Powierzchnia zlewni 1 544,01 km². Ondava ma 144 km, pow. zlewni to 3.354,7 km², źródło wypływa pod Przeł. Dujawa. W dolnym biegu po połączeniu z Latoricą tworzy Bodrog, prawy dopływ Cisy. Laborec ma źródła pod Przełęczą Łupkowską i po 129 km wpada do Latoricy. Pow. zlewni wynosi 4522,5 km². Wszystkie opisane rzeki należą do dorzecza Dunaju, a więc zlewiska Morza Czarnego.
Z południowej granicy polsko-ukraińskiej na terenie Bieszczad wartym odnotowania jest Uż (dopływ Laborca), którego źródła znajdują się pod Przeł. Użocką. Przyjmuje on potoki z południowych stoków wododziału.
Przebieg Wododziału w Górach Sanocko- Turczańskich oraz na Pogórzu Przemyskim jest wyjątkowo zawiły i skomplikowany.
Na Ukrainie jego linia prowadzi drogą do miejscowości Sianki, skąd trafia w masyw Buczka (941 m), na Szczob (875 m), Siańskie (885 m), schodzi na przełęcz pomiędzy miejscowościami Szandrowiec i Wierchnia Jabłuńka, skręca na północny zachód na Kulową i Garb Wiliwski (663 m), a następnie przekracza granicę państwową. Dalej prowadzi na grzbiet Berda (786 m), Ostre (803 m), skręca na grzbiet oddzielający potok Czarny od potoku Mszanka w okolicach miejscowości Czarna Góra, wchodzi na Besidę (856 m) i Jaworniki (909 m), obniża się do przełęczy nad wioską Żłobek by znaleźć się w długim paśmie Żukowa (768 m). Za Holicą (762 m) skręca na północ, przechodząc przez grzbiet łączący masyw Żukowa z masywem Ostrego Działu. Następnie przekracza drogę krajową nr 84 i linię kolejową prowadzącą do Ustrzyk Dolnych. Wchodzi na Małego i Wielkiego Króla (642 m, 732 m), a dalej na Górę Dil (723 m) w Ostrym Dziale. Z Działu schodzi na przełęcz pomiędzy potokami Serednica i Dźwiniacz, dokładnie w miejscowości Dźwiniacz Dolny Następnie przez Wysoki Dział (Mosty, 641 m), Przeł. Wolańską (536 m, Brańcową (677 m), Przeł. Pod Brańcową (538 m), przecina drogę wojewódzką nr 890 i wchodzi w Masyw Roztoki przez Roztokę (642 m), a dalej przekracza granicę. Na Ukrainie za Świnińską (601 m) osiąga Masyw Wilczej Jamy (617 m), po czym zakręca łagodnie na północny wschód w kierunku Płaskowyżu Mościckiemu.
Rzeki należące do zlewiska Morza Czarnego i odwadniające wschodnią część działu wodnego to szereg strumieni tworzących Spisany z masywu Buczka wpadający do Jabłonki (dopływ Stryja) oraz potoki źródłowe Dniestru w górach na południe od miejscowości Wołcze- to na Ukrainie, a dalej już w Polsce Mszanka (dopływ Dniestru) wypływająca spod Berda i Ostrego, Gniły (do Mszanki) na północnych stokach Żukowa, Strwiąż mający źródła pod Wielkim Królem, z drobnymi dopływami: Pastewnik w okolicach wsi Żłobek, Hoszowczyk spod wielkiego wału Żukowa, Olchy z okolic miejscowości Równia, Łodynka z Ostrego Działu, Karaszyn spod Brańcowej,
Rzeki należące do zlewiska Bałtyku i odwadniające zachodnią część wododziału to przede wszystkim San z dopływami: na Ukrainie Rika pod masywem Siańskie, a dalej w Polsce Smolnik pod Berdem, Głuchy pod Chodakiem (709), Czarny pod Besidami, Stary Potok pod Małym Królem, Wiar z Wyrwą.
III. PODSUMOWANIE
Miejsca na terenie Polski odwadniane przez rzeki należące do zlewiska Morza Czarnego to:
Powierzchnia skrawków zlewiska Morza Czarnego w Polsce to mniej więcej 615,8 km², czyli 0,20% obszaru państwa. Dla porównania na Słowacji 96% powierzchni należy do zlewiska Morza Czarnego, a pozostałe 4% do zlewiska Bałtyku[4].
I odwrotnie: zagraniczne obszary z siecią rzeczną należącą do zlewiska Morza Bałtyckiego:
IV. DODATEK
DORZECZA ODRY I WISŁY W BESKIDZIE ŚLĄSKIM
W tym dodatku opisana jest relacja dorzeczy dwóch największych polskich rzek należących do zlewiska Morza Bałtyckiego: Wisły i Odry. W szczególności interesuje nas dorzecze Odry i to tylko w granicach polskich Beskidów. Jest ono na tym terenie wyjątkowo małe, ale zasługuje na uwagę i komentarz z racji przytłaczającej dominacji dorzecza Wisły w Beskidach.
Rozpoczynamy od północnej granicy Pogórza Śląskiego (przyjmując za granicę linię kolejową łączącą Czechowice- Dziedzice z Zebrzydowicami). Na tym pogórzu granicę zlewisk Wisły i Odry stanowi umowna linia od Zebrzydowic przez Kaczyce, Pogwizdów aż do szczytów Poluchnia (376m) i Sztwiertniowe (385 m) leżących na północny wschód od Cieszyna.
Na terenie Beskidu Śląskiego ( zaczynającego się na umownej linii drogowej Cieszyn- Skoczów) granica zlewisk Wisły i Odry przebiega od szczytu Chełm (464 m) nad Goleszowem do Ochodzitej (894 m) nad Koniakowem.
W całości na terenie Polski grzbiet graniczny dorzeczy idzie przez Chełm, Machową (464 m), Tuł (621 m) do Mł. Czantorię (866 m) już na granicy państwowej. Ten grzbiet jest na zachodzie odwadniany przez strumienie wpadające do Olzy, czyli dopływu Odry. Są to po kolei od północy: Bobrówka z Padoniem w okolicy Cieszyna, Puńcówka z Łabańskim w okolicy Puńcowa i Cisownicy oraz Lesznianka z Leszną w pobliżu miejscowości Leszna Górna.
Natomiast cieki wodne po wschodniej stronie grzbietu dorzeczy zasilają Wisłę, główną walną rzekę polskich Karpat.
Dalej granica dorzeczy przebiega przez granicę państwową na szczytach Pasma Czantorii i Stożka. Po jego czeskiej stronie swoje źródła mają Strzelma, Hluchova, Rochovec, Kostkov, Radvanov, Koltelnice.
Linia odgraniczająca zlewiska odrywa się od granicy państwowej i chodzi na obszar Polski w na szczycie Kiczor. Grzbiet wędruje na wschód przez Przeł. Łączecko, Beskid, Przeł. Kubalonkę, Przeł. Szarculę, Karolówkę, Gańczorkę, Przeł. Koniakowską oraz Ochodzitą. Obszar zakreślony linią od północy i wschodu w rejonie Istebnej i Koniakowa odwadnia Olza. Uchodzą do niej strumienie: Dupniański, Olecka, Połomity Mały i Wielki, Raztoka i Gliniany. Same źródła Olzy znajdują się pod szczytem Gańczorki (909 m). Od Ochodzitej do granicy ze Słowacją i dalej nią przebiega granica Głównego Wododziału Europejskiego.
Pozostały dominujący obszar Beskidu Śląskiego należy do zlewiska Wisły ( Wisła i Soła).
Opracował: Marcin Kułakowski
V. BIBLIOGRAFIA
- Podhale, Wydanie I,Wyd. Compass, Kraków 2007.
- Beskid Śląski, Wydanie IV,Wyd. Compass, Kraków 2007.
- Beskid Żywiecki, Wydanie IV,Wyd. Compass, Kraków 2008.
- Pogórze Przemyskie. Góry Sanocko- Turczańskie, Wydanie I, Wyd. Compass, Kraków 2009
- Beskid Niski i Pogórze, Wyd. PPWK, Warszawa-Wrocław.
- Bieszczady i Góry Sanocko-Turczańskie, Wydanie II, Wyd. PPWK.. Warszawa 2001.
- Čergov, Wydanie III, Wyd. VKÚ, Harmanec 2006.
- Levočské Vrchy, Wydanie IV,Wyd. VKÚ, Harmanec 2006.
- Bieszczady Wschodnie, Wyd. Ruthenus, Krosno 2007.
- Słowacja. Wydanie I,Wyd. Sygnatura. Zielona-Góra.
- Dookoła Tatr, Wydanie V,Wyd. Sygnatura i Polkart, Warszawa-Zielona Góra- Zakopane 2008.
[1] Na Przełęczy Bory Orawskie może dojść w przyszłości geologicznej do kaptażu, czyli przechwycenia jednej rzeki przez drugą. W omawianym przypadku w Polsce potok Bystra płynie tylko 20 metrów poniżej przełęczy i erodując skały może przeciągnąć wody ze strony orawskiej (Zlatný potok). Możliwa jest więc zmiana przebiegu wododziału.
[2] Na przełęczy Głuchaczki sytuacja analogiczna do Borów Orawskich: polski Głuchy potok może przeciągnąć słowacki Jałowiec (w konsekwencji ważny dopływ Białej Orawy- Półgórzanka zmniejszyłaby przepływ). Wododział kształtowałby się na słowackiej Priehybie (1050 m). Te dwie sytuacje geologiczno- hydrologiczne pokazują, że przebieg wododziału nie jest dany raz na zawsze, nie jest wieczny. Możliwe są zmiany w odległej przyszłości, których uchwycenie wymaga dokładnego zapoznania się z topografią terenu.
[3] dla zainteresowanych "Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich,” Tom XII” (http://dir.icm.edu.pl/pl/Slownik_geograficzny/Tom_XII/888)- dokładny opis Wagu z przełomu wieków: XIX i XX; znajdują się też tam informacje o innych rzekach, m.in. Poprad, Skawa, San itd.
[4] dane liczbowe na podstawie Andrzej Richling, Katarzyna Ostaszewska, Geografia Fizyczna Polski, PWN;
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Centralny Ośrodek Turystyki Górskiej PTTK
31-010 Kraków,
ul. Jagiellońska 6
tel.: 12 422 28 40
e-mail: poczta@cotg.pttk.pl
31-010 Kraków,
ul. Jagiellońska 6
tel.: 12 422 28 40
e-mail: poczta@cotg.pttk.pl
Centralny Ośrodek Turystyki Górskiej PTTK
31-010 Kraków, ul. Jagiellońska 6
tel.: 12 422 28 40
e-mail: poczta@cotg.pttk.pl
31-010 Kraków, ul. Jagiellońska 6
tel.: 12 422 28 40
e-mail: poczta@cotg.pttk.pl
NeoServer > ©2004 - <