Centralny Ośrodek Turystyki Górskiej PTTK

Vademecum Górskie COTG PTTK

>> Regulamin << >> Jak zostać współautorem Vademecum <<

Treść hasła:

lub wybierz interesujacą cię literę

Sanok PTT:

Zarys historii Oddziału Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego w Sanoku

W stosunkowo krótkim odstępie czasu, w drugiej połowie XIX wieku, w Europie i poza nią doszło do powstania szeregu organizacji turystycznych. Powstały one w Anglii, Austrii, Szwajcarii, Niemczech, Włoszech, a także w Stanach Zjednoczonych¹. Celem ich powołania było jednoczenie wysiłków mających na celu rozwój zorganizowanego ruchu turystycznego. Od dłuższego czasu myśleli o utworzeniu takiej organizacji sąsiedzi po południowej stronie gór, Węgrzy. W 1869 roku dr Heinrich Wallman, lekarz wojskowy, ogłosił w wiedeńskim czasopiśmie artykuł o konieczności utworzenia Towarzystwa Karpackiego. W dwa lata później wraz z Gustavem Jägerem wydał apel w języku polskim, niemieckim i węgierskim o konieczności utworzenia towarzystwa turystycznego².

Rozwój tej sytuacji zdopingował Polaków do rozpoczęcia działań mających na celu uzyskanie własnego towarzystwa turystycznego. W dniu 3 sierpnia 1973 r. odbyło się w tzw. Zwierzyńcu (dawnym dworze zakopiańskim) przyjęcie z okazji wizyty Józefa Szalaya ze Szczawnicy urządzone przez Ludwika Eichborna, właściciela dóbr zakopiańskich. W czasie tego spotkania kapitan Feliks Pławicki, poseł do Sejmu Galicyjskiego, rzucił w konkretnej formie rzucił hasło powołania do życia takiego właśnie towarzystwa. On i Stanisław Biesiadecki³) opracowali wspólnie pierwszy statut towarzystwa, w którym nadali stowarzyszeniu nazwę Galicyjskie Towarzystwo Tatrzańskie. Został on wydany w formie litograficznej z datą 31 grudnia 1973 r. w Nowym Targu. Dokument ten, przeredagowany jeszcze później przez Pławickiego i ks. Eugeniusza Janotę⁴, został zatwierdzony, z datą 19 marca 1874 r., przez c.k. Namiestnictwo we Lwowie i uznawany jest za formalny akt założenia Towarzystwa. Dokument ten podpisali Mieczysław Rey, Jadwiga z Zamoyskich Sapieżyna, Marcin Nałęcz Kęszycki, Ludwik Eichborn, Feliks Pławicki i Józef Szalay. Te właśnie osoby są formalnymi założycielami Towarzystwa. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości po wielu latach niewoli Towarzystwo Tatrzańskie, którego działacze, pracując na rzecz ochrony przyrody i popularyzacji turystyki, dawali wyraz nie tylko swojemu społecznemu, ale i patriotycznemu zaangażowaniu, rozpoczęło intensywną działalność na obszarach kraju wcześniej rozczłonkowanych pomiędzy poszczególne zabory. Uzyskanie swobód obywatelskich wpłynęło na zmianę mentalności działaczy Towarzystwa i spowodowało reorganizację nieco skostniałych struktur Towarzystwa, któremu dodano w nazwie określenie „Polskie”.

Wspomniana reorganizacja polegała na takich przemianach statutowych, które nie tylko umożliwiały łatwiejsze powstawanie terenowych oddziałów Towarzystwa, ale także – poprzez danie im samodzielności – umożliwiały im intensywną działalność mającą na celu zagospodarowanie rozległych obszarów górskich. Wprawdzie oddziały terenowe funkcjonowały w obrębie Towarzystwa już przed I wojną światową, działając na podstawie kolejnych statutów, zatwierdzanych przez c.k. Namiestnictwo we Lwowie (pierwszy oddział powstał w 1876 r. w Stanisławowie, drugi w 1877 r. – w Kołomyi, trzeci w 1883 r. – we Lwowie, czwarty w 1893 r. – w Szczawnicy, piąty w 1905 r. – w Makowie Podhalańskim, później przeniesiony do Żywca, szósty w 1907 r. – w Nowym Sączu), ale poza nielicznymi wyjątkami były to twory słabe i niekiedy nawet przerywały swoją działalność. Towarzystwem zarządzała, oparta głównie na działaczach krakowskich, centrala (zwana Wydziałem), mająca siedzibę w Krakowie.

Uchwalony 19 czerwca 1911 r. statut powierzał gospodarkę w terenie właśnie jednostkom samodzielnym, związanym z centralą poprzez walne zgromadzenie. Jednak dopiero 10 grudnia 1922 r. nadzwyczajny walny zjazd PTT, na wniosek Oddziału Lwowskiego, dokonał najdalej idących zmian wzmacniających rolę oddziałów terenowych Towarzystwa. W trakcie tego zjazdu uchwalono także wzorcowy statut oddziału PTT. Następnym statutem, jeszcze bardziej decentralizującym władzę w Towarzystwie, był – uchwalony w odpowiedzi na zmianę ustawy o stowarzyszeniach (1932 r.) – statut z 1935 r. Wyraźnie precyzował on statutową samodzielność oddziałów posiadających, niezależną od Towarzystwa jako całości, osobowość prawną⁵.

Wprawdzie w wyniku opisywanych przemian w okresie od 1918 do 1928 r. powstało kilkanaście oddziałów PTT, to jednak na koniec lat dwudziestych ubiegłego wieku dał się zauważyć pewien zastój w tworzeniu nowych jednostek terenowych Towarzystwa. W czasie obrad walnego zjazdu delegatów PTT, który odbył się 14 kwietnia 1929 r. w Krynicy, podjęto ten – jakże ważny dla dalszego rozwoju Towarzystwa – temat. Ustalono, że Zarząd Główny w czasie nowej kadencji zwróci szczególną uwagę na promocję działalności Towarzystwa po to, by doprowadzić do powstania samodzielnych oddziałów lub kół miejscowych w takich miejscowościach, jak: Jasło, Krosno, Sanok, Rzeszów, Przemyśl, Sambor, Drohobycz i Stryj⁶. W sprawozdaniu Zarządu Głównego PTT za okres od 1 marca 1929 do 28 lutego 1930 zwrócono uwagę na słabość istniejących rozwiązań statutowych, umożliwiających powoływanie do życia terenowych kół w istniejących oddziałach PTT. Sugerowano nawet konieczność podjęcia działań zmierzających do zmiany statutu Towarzystwa, bowiem w rozszerzaniu aktywności turystycznej w wielu regionach, poza najbardziej dotychczas zaangażowanymi, widziano dalszy rozwój PTT⁷.

W tymże sprawozdaniu pojawia się już, w zestawieniu funkcjonujących oddziałów PTT, Oddział w Sanoku z ilością 30 członków⁸, który został utworzony w maju 1929 r., z inicjatywy Jana Hrabara, tamtejszego aptekarza. W dniu 16 maja tegoż Oddział ukonstytuował się Zarząd Oddziału, z hr. Janem Potockim, jako prezesem, i Janem Hrabarem (właściciel apteki pod Gwiazdą w Sanoku), jako sekretarzem. W skład Zarządu weszli ponadto: Władysław Dukiet (prokurator), Karol Dziekanowski, Tadeusz Malawski (sędzia i burmistrz Sanoka) oraz Antoni Szemelowski (inspektor szkolny). Jednocześnie poinformowano, że przyjęto statut ramowy jako statut oddziałowy⁹. Wśród członków założycieli byli przedstawiciele inteligencji z Sanoka, w tym: Stanisław Augustyński (dyrektor w urzędzie skarbowym), inż. Karol Barancewicz, dr Paweł Biedka (adwokat dyrektor Kasy Zaliczkowej w Sanoku), Andrzej Bogacz (mjr Wojska Polskiego 2 pułku strzelców podhalańskich), Stanisław Cebula (dyrektor Gimnazjum im. Królowej Zofii w Sanoku), dr Stanisław Domański (dyrektor szpitala w Sanoku), dr Antoni Dorosz (lekarz powiatowy), mgr Feliks Giela (aptekarz i były burmistrz Sanoka), Władysław Haduch (dyrektor Szkoły im. Tadeusza Kościuszki), (?) Jasiewicz, (?) Jerozelski, mgr Marian Kawski (właściciel apteki i były burmistrz Sanoka), Jan Kilar (profesor gimnazjalny i prezes Tow. Gimnastycznego Sokół w Sanoku), inż. Jan Kosina, Stanisława Kwiatkowska (nauczycielka), inż. Tadeusz Kościuszko, Stefan Lewicki (profesor gimnazjalny), (?) Nieć (wicestarosta), (?) Nowakówna (nauczycielka), hr. Stanisław Potocki (właściciel ziemski z Rymanowa), (?) Praszałowiczówna (nauczycielka), ks. Paweł Rabczak, dr Jan Rajchel (adwokat, późniejszy burmistrz Sanoka), Bronisława Szwandowa (żona pułkownika WP), Kazimiera Stelczykówna (nauczycielka), Marian Szajna (nauczyciel wychowania fizycznego w gimnazjum), Paweł Wiktor (właściciel majątku Załuż), Matylda Wasylewicz (dyrektor szkoły), ks. Antoni Wołek (proboszcz parafii w III dzielnicy Sanoka), Hieronim Zeńczak, dr Karol Zaleski (lekarz miejski), Stanisław Żurakowski (urzędnik Tow. Kop. Ropy „Grabownica”), (?) Żytomirski, (?) Herbut¹⁰.

Zarząd Główny PTT zatwierdził powstanie Oddziału Sanockiego PTT na posiedzeniu 26 maja 1929 r. i powiadomił o tym Oddział pismem L. 943/29 z dnia 3 czerwca 1929 r., a w ślad za nim przesłał pismo L.1007/29 z informacją o wysokości składek i opłat¹¹.

W okresie do lutego 1930 r. Zarząd Oddziału odbył 6 zebrań zwyczajnych i 2 nadzwyczajne. Zajmowano się głównie ustaleniem planów wycieczkowych, celem rozpropagowania turystyki i uzyskania wzrostu popularności stowarzyszenia, oraz postanowiono wesprzeć starania powiatu o uzyskanie jak najlepszej ekspozycji na wystawie turystycznej w Poznania. Planowano wykonanie filmu promującego region (odpowiedzialny hr. Potocki) oraz wydanie mapy turystycznej (odpowiedzialny inż. Karol Barancewicz)¹².

Działania popularyzatorskie przyniosły efekt, bowiem w sprawozdaniu ZG PTT za okres od 1 marca 1930 do 31 marca 1931 znajdujemy informację, że Oddział liczył już 61 członków, oraz podany jest także nowy adres dla korespondencji, którą należało adresować na ręce Jana Chytły, urzędnika Inspektoratu Szkolnego¹³, nowego sekretarza Oddziału. W aktach Centralnego Archiwum Turystyki Górskiej PTTK w Krakowie znajdujemy wyjaśnienie tej sytuacji. Otóż jest pismo Jana Hrabara, datowane 3 stycznia 1931 r., skierowane do Zarządu Głównego PTT, informujące o jego rezygnacji z prac w Zarządzie Oddziału i wskazuje na Jana Chytłę jako na nowego sekretarza¹⁴. Owa zmiana zdaje się wskazywać na zaistnienie pewnych przeszkód w działalności sanoczan, natury personalnej bądź innej, bo w następnym sprawozdaniu Zarządu Głównego PTT, za okres od 1 kwietnia 1931 do 31 marca 1932, w zestawieniu oddziałów PTT przy Oddziale Sanockim pojawia się adnotacja „Oddział nieczynny”¹⁵.

Już w początkowym okresie swej aktywności działacze Oddziału planowali prowadzenie prac w górach, czego dowodem była chęć uczestniczenia w pracach specjalistycznego gremium powołanego przez Zarząd Główny PTT do koordynacji działalności w górach (prac znakarskich i budowy schronisk turystycznych), tzw. Komisji Zachodniobeskidzkiej. W jej posiedzeniu, w dniu 21 grudnia 1930 r., w siedzibie PTT w Krakowie wzięli udział m.in. Walery Goetel, Emil Stolfa, Kazimierz Sosnowski – jako reprezentanci Zarządu Głównego, oraz przedstawiciele oddziałów PTT. Między innymi wtedy właśnie ustalono wyodrębnienie w ramach Komisji dwóch Podkomisji. W pierwszej miały działać oddziały w Żywcu, Katowicach, Cieszynie, Bielsku i Akademicki w Krakowie, w drugiej natomiast oddziały w Nowym Sączu, Tarnowie, Bochni, Rabce, Krynicy, Szczawnicy, Nowym Targu, Krakowie i Sanoku. Zatwierdzono wówczas także projekt regulaminu prac Komisji oraz ostateczny tekst instrukcji znakowania. Ustalono również, że do końca roku 1932 wszystkie oddziały PTT ujednolicą swoje systemy znakowania zgodnie z przyjętą instrukcją¹⁶.

W dniu 12 czerwca 1931 r. na posiedzeniu Komisji Wschodniobeskidzkiej PTT we Lwowie (bez udziału delegata Oddziału PTT w Sanoku) uchwalono regulamin jej działania, w którym zdecydowanie oświadczono, że przedstawiciel Oddziału Sanockiego PTT powinien wchodzić w skład tej Komisji, a Oddział Sanocki powinien koordynować swoje prace właśnie w ramach jej działalności. Regulamin ten został uchwalony przez Zarząd Główny PTT 25 października 1931 r. Należy tu dodać, że w piśmie skierowanym do Zarządu Głównego PTT przez przewodniczącego Komisji Wschodniobeskidzkiej – Wacława Majewskiego, datowanym 22 października 1931 r., znajdujemy nie tylko specjalną rekomendację, dotyczącą włączenia Oddziału PTT w Sanoku w obręb działania tej Komisji, ale także odręczną notatkę Witolda Mileskiego, ówczesnego kierownika Centralnego Biura PTT, że oddział w Sanoku jest nieczynny (pismo przekazane prezesowi W. Goetlowi do wiadomości)¹⁷.

Brak aktywności Sanockiego Oddziału potwierdza pismo zarządcy tartaku hr. Krasickiego w Monastercu, które wpłynęło do Zarządu Głównego PTT 6 grudnia 1932 r., mówiące o kompletnym braku działalności Oddziału PTT w Sanoku i sugerujące powołanie nowego oddziału w Lesku¹⁸.

Reaktywowanie działalności Oddziału, która nie rozwinęła się od chwili powstania zgodnie z oczekiwaniami, nastąpiło z dniem 1 stycznia 1936 r. Odbyło się to nie bez inspiracji czynników państwowych, co dowodnie potwierdzają akta Centralnego Archiwum Turystyki Górskiej PTTK w Krakowie, pośród których znajduje się pismo z dnia 13 lutego 1936 r., L. 412/36, z podziękowanie złożonym na ręce byłego starosty sanockiego, Izydora Wagnera, przeniesionego już wówczas do Turki. Wynika z tego dokumentu, że nie tylko inspirował on odrodzenie Oddziału, ale także wziął udział w walnym zgromadzeniu i zaproponował program działania¹⁹.

Owo zgromadzenie odbyło się 22 stycznia tegoż roku w obecności 48 osób²⁰. Wybrano na nim Zarząd Oddziału w składzie: Ludwik Jasiński – prezes, dr Stanisław Domański – wiceprezes, mgr Jan Hrabar – skarbnik, oraz członkowie: hr. Jan Potocki, hr. Stanisław Potocki, dr Jan Rajchel, Marian Robel, inż. Jan Kosina, Paweł Wiktor, mjr Stanisław Stahlberger, mjr Czesław Wawrosz, dr Edmund Słuszkiewicz. Kilka dni później, 31 stycznia 1936 dokooptowano do Zarządu inż. Tadeusza Kościuszkę, z kolei 10 marca tegoż roku funkcję skarbnika – w miejsce ustępującego J. Hrabara – objął Stanisław Pytel, dokooptowano również do Zarządu Wilhelma Kocyłowskiego²¹. Komisję Rewizyjną tworzyli: insp. Antoni Szemelowski – przewodniczący, inż. Maksymilian Fingerhut i Matylda Wasylewiczówna.

Praca Zarządu miała być realizowana w trzech komisjach: turystycznej (inż. J. Kosina, mjr S. Stahlberger, dr St. Domański, St. Potocki, mgr J. Hrabar, rotm. Bolesław Ryl), propagandowej (dr E. Słuszkiewicz, prof. St. Baraniecki, rotm. B. Ryl, T. Tomasik) i letniskowo-gospodarczej (dr St. Domański, dr J. Rajchel, Jan Potocki, Paweł Wiktor, kpt. Cz. Wawrosz, inż. T. Kościuszko i St. Pytel). Uznając za niezwykle ważną sprawę konieczność popularyzacji turystyki wśród młodzieży Zarząd Oddziału zwrócił się do szeregu znanych pedagogów z prośbą o objęcie funkcji opiekunów młodzieży na terenie kilku powiatów będących terenem działalności Oddziału. I tak np. dyrektor Państwowego Gimnazjum im. Królowej Zofii w Sanoku wyznaczył na opiekuna młodzieży nauczyciela wychowania fizycznego, Juliana Müllera, dyrektor Koedukacyjnej Szkoły Handlowej ZNP w Sanoku zaproponował również nauczyciela wychowania fizycznego – Franciszka Moszoro²².

Oddział liczył w 1936 r. 55 członków i zamierzał utworzyć Koła w Lesku, Brzozowie i Rymanowie²³. W dniu 5 lipca tegoż roku w lokalu Centralnego Biura PTT w Krakowie odbyło się spotkanie Komisji Zachodniobeskidzkiej PTT. Obradom przewodniczył Feliks Rapf – wiceprzewodniczący Komisji i jednocześnie przedstawiciel Oddziału PTT w Nowym Sączu, a uczestniczyli: Witold Mileski – sekretarz Komisji, Walery Goetel – prezes ZG PTT, Władysław Krygowski – wiceprezes ZG PTT, Jan A. Szczepański – sekretarz generalny PTT, Wiktor Fucik – reprezentant Oddziału w Żywcu oraz reprezentanci innych oddziałów PTT pracujących w tejże Komisji. Pośród wielu omawianych wówczas spraw podjęto również temat skierowany do komisji przez Podkomisję II, a zmierzający do rozszerzenia jej uprawnień aż po Przełęcz Dukielską. Wobec przydzielenia tego terenu Oddziałowi PTT w Sanoku, który jednoznacznie opowiedział się za uczestnictwem w pracach Komisji Wschodniobeskidzkiej, sprawę uznano za niemożliwą do realizacji²⁴.

Już w tymże 1936 r. na terenie Beskidów Wschodnich wykonano szereg ważnych prac, w czym miał również znaczący udział Oddział w Sanoku, który konserwował szlaki na trasie Przełęcz Dukielska – Halicz (odcinek Głównego Szlaku Karpackiego, o długości 90 km), Rabia Skała – Wetlina, Wielka Rawka – Połonina Bukowska, Komańcza – Duszatyn – Wiasiel, Smerek – Połonina Wetlińska, o łącznej długości 40 km. Dodatkowo przedłużył szlak z Sanoka na Białą Górę do drogi do Birczy (o 2,5 km)²⁵. Nadto Oddział przeprowadził szereg prac znakarskich w okolicy Sanoka: na północ od miasta, na Białej Górze oznaczono ścieżkę do ruin zamku kolorem białym (a więc niezgodnie z instrukcją znakarską PTT), o długości 3 km, od lasu miejskiego na Orlą Skałę – w kolorze czerwonym, o długości 5 km, od wejścia do lasu miejskiego na szczyt Kiełbaśnica i do Lisznej – w kolorze niebieskim, o długości 4 km, od pamiątkowego krzyża na granicy lasu miejskiego i gminy Liszna do ośrodka zdrowia, zbudowanego na terenie lasu gminy Liszna – w kolorze różowym (również niezgodny z instrukcją). Tak rażące odstępstwa od instrukcji znakarskiej PTT należy wyjaśnić faktem, że Oddział przyjął za swoje prace wykonane przez Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół”, które przystąpiło jako członek do Oddziału PTT²⁶.

W 1936 r. Oddział zaczął wykazywać się dużą aktywnością. Odbyły się 3 posiedzenia Zarządu oraz 5 posiedzeń Komisji. Wydano Przewodnik po Sanoku i po Ziemi Sanockiej autorstwa dra Edmunda Słuszkiewicza, mapę Ziemi Sanockiej oraz plan Sanoka, które z jednej strony były załącznikami do przewodnika, z drugiej rozprowadzane były jako oddzielne wydawnictwa²⁷. Niewątpliwie na ożywienie działalności turystycznej w Sanoku, a co za tym idzie pobudzenie Oddziału PTT, a także na zaangażowanie w tym starosty Izydora Wagnera, wpłynęło zorganizowanie w Sanoku, w dniach 14–17 sierpnia 1936 r. Zjazdu Górskiego – imprezy z udziałem przedstawicieli instytucji zajmujących się góralszczyzną, reprezentacji górali z terenu całych Karpat, przy obecności kilku tysięcy turystów z całej Polski. Wśród organizatorów wyróżniono między innymi hr. Jana Potockiego – właściciela dóbr w Rymanowie – członka zarządu Oddziału PTT w Sanoku. Wtedy to właśnie powstał niezmiernie zasłużony dla rozwoju obszarów górskich Związek Ziem Górskich. Trzeba tu dodać, że w składzie sanockiego komitetu organizacyjnego Zjazdu znaleźli się także działacze Oddziału PTT w Sanoku: Jan Hrabar, Ludwik Jasiński i Edmund Słuszkiewicz. W grudniu 1936 r. Oddział objął w dzierżawę od Dyrekcji PKP we Lwowie budynek w Łupkowie, gdzie zamierzał utworzyć schronisko²⁸.

Na walnym zjeździe PTT, w dniu 9 maja 1937 r., w Katowicach, Oddział w Sanoku posiadał 1 głos, reprezentowany zaś był przez Tomasza Tomasika. W przedstawionym wówczas przez Walerego Goetla, prezesa PTT, programie działalności Towarzystwa na 1937 r., uznał on za jedno z ważniejszych zadań konieczność wsparcia prac przy wykończeniu i wyposażeniu schroniska Oddziału Sanockiego PTT w Łupkowie²⁹.

W roku 1937 walne zgromadzenie Oddziału odbyło się 26 maja przy udziale 15 członków. Według zachowanego w Centralnym Archiwum Turystyki Górskiej PTTK w Krakowie sprawozdania, złożonego do Zarządu Głównego PTT w dniu 31 marca 1938 r., Oddział liczył 42 członków, którzy kontynuowali opłatę składek członkowskich z lat ubiegłych oraz 46 nowo przyjętych, razem 88 osób, w tym 30 narciarzy. Skład Zarządu przedstawiał się następująco: Ludwik Jasiński – prezes, Stanisław Domański – wiceprezes, Tomasz Tomasik – sekretarz, Stanisław Pytel – skarbnik, członkowie: Jan Kosina, Jan Potocki, Wilhelm Kocyłowski, Tadeusz Kościuszko, Bolesław Ryl, Edmund Słuszkiewicz, Stanisław Stahlberger. Komisja Rewizyjna pracowała w składzie: Matylda Wasylewiczówna – prezes, Adela Lorenzówna, Roman Piątek. W roku 1937 Zarząd odbył 5 posiedzeń. Pracowały także Komisje: Propagandowa (E. Słuszkiewicz, T. Tomasik, B. Ryl) oraz Turystyczna ( J. Kosina, S. Stahlberger, J. Hrabar, S. Romański).

W 1937 r. Oddział Sanocki uczestniczył też w pracach Komisji Wschodnioeskidzkiej – I Podkomisji, wraz z Oddziałami w Drohobyczu i Przemyślu³⁰ i – wedle złożonego pisemnego sprawozdania – zarządzał siecią 250 km szlaków turystycznych³¹. Były to: 1.) szlak czerwony: Przełęcz Dukielska – Jasiel – Łupków – Solinka – Rabia Skała – Wielka Rawka – Wetlina – Połonina Wetlińska – Berehy Górne – Połonina Caryńska – Ustrzyki Górne - Szeroki Wierch – Halicz – Kinczyk Bukowski – Stinska –Sianki; 2.) szlak niebieski: Rabia Skała – Wetlina; 3.) szlak żółty: Wielka Rawka – Połonina Bukowska; 4.) szlak niebieski: granica od czerwonego do Ustrzyk Górnych; 5.) szlak niebieski i czerwony: Komańcza – Duszatyn – Chryszczata – Wasiel – granica; 6.) szlak niebieski: granica – wieś Smerek – szczyt Smerek – Połonina Wetlińska; oraz 7.) szlak czerwony: Sanok – Biała Góra – Słony Wierch – droga do Birczy³².

Oddział prowadził też działalność narciarską, którą zajmowała się Sekcja Narciarska „Sanoczanka”, posiadająca osobny adres do korespondencji: Edward Stropek, Sanok ul. Sobieskiego 5, podczas gdy siedziba Oddziału mieściła się przy ul. Kościuszki 2. Sekcja ta została zorganizowana dzięki wprowadzeniu do PTT Klubu Sportowego „Sanoczanka”. Duże zasługi w jej tworzeniu położył jej prezes – mjr Marian Kowalski. W sezonie 1936/1937 52 osoby spośród członków Oddziału deklarowały się jako uczestnicy Sekcji Narciarskiej, w sezonie 1937/1938 było już ich 60. W skład zarządu Sekcji wchodzili: mjr Marian Kowalski – przewodniczący, Jan Bezucha, Adam Gilewicz, Mieczysław Malcher, Bogusław Panek, Stanisław Radwański, Janina Rakoczy, Edward Stropek, Stanisław Święch i mgr Tadeusz Walciszewski³³. Oddział urządził 5 wycieczek narciarskich do schroniska w Łupkowie oraz kurs narciarski dla początkujących.

W roku 1937 Oddział z trudem remontował schronisko w Łupkowie, korzystając z subwencji ZG PTT w wysokości 1500 zł. Uruchomienie obiektu nieco się przesunęło z powodu braku chętnych do dzierżawy, jednak z początkiem 1938 r. rozpoczął już on swoją działalność (w sprawozdaniu złożonym do ZG PTT 31 marca 1938 r. pojawia się nazwisko dzierżawcy – Franciszki Strzeleckiej). W okresie 1937/38 nocowało w nim już 50 osób, w tym 35 członków PTT.

Zawody narciarskie zorganizowane w dniu otwarcia schroniska, tj. 2 lutego 1938 r. zgromadziły na starcie kilkudziesięciu zawodników, dwa pierwsze miejsca zajęli zawodnicy Sekcji: Roman Poprawski i Stanisław Ołeksyn. Jej przedstawiciele wzięli także udział w trzech zawodach organizowanych przez inne kluby narciarskie w Polsce. W zawodach narciarskich o mistrzostwo VIII Przemyskiego Okręgu Polskiego Związku Narciarskiego w Rozłuczu Roman Poprawski zajął drugie miejsce, uzyskując wicemistrzostwo okręgu. W zawodach o puchar Iwonickiego Klubu Narciarskiego wygrał on kombinację norweską, a w Marszu Szlakiem II Brygady Legionów zajął 10. miejsce na 91 startujących³⁴. Na powyższą działalność Sekcja Narciarska Oddziału w Sanoku otrzymała w drugim półroczu 1937 r. 50 zł dotacji od Komisji Narciarskiej PTT, a 150 zł w pierwszej połowie 1938 r.³⁵.

Władysław Krygowski w swej książce poświęconej dziejom PTT pisze o posiadanym przez Oddział Kole w Iwoniczu³⁶, jednak informacja ta znajduje nikłe potwierdzenie w dokumentach – w piśmie z dnia 18 lutego 1937 r. Zarząd Oddziału PTT w Sanoku zwrócił się do ZG PTT z informacją o braku reakcji na wszelką korespondencję kierowaną do Koła w Iwoniczu³⁷.

W dniu 8 maja 1938 r. walny zjazd PTT odbył się w Żywcu. Oddział PTT w Sanoku posiadał 1 głos, a był reprezentowany przez prof. Sebastiana Flizaka³⁸.W roku tym Oddział liczył 63 członków, w tym 60 należało do Sekcji Narciarskiej³⁹. W owym roku nie odbyło się walne zgromadzenie Oddziału i Zarząd pracował w niezmienionym składzie: Ludwik Jasiński – prezes, dr Stanisław Domański – wiceprezes, Tomasz Tomasik – sekretarz, Stanisław Pytel – skarbnik, członkowie: Kazimierz Barancewicz, Wilhelm Kocyłowski, inż. Tadeusz Kościuszko, inż. Jan Kosina, hr. Jan Potocki, hr. Stanisław Potocki, rtm. Bolesław Ryl, dr Edmund Słuszkiewicz, mjr Stanisław Stahlberger oraz Paweł Wiktor. W ciągu roku ustąpił Stanisław Pytel, w związku z czym funkcję skarbnika powierzono Tadeuszowi Borczykowi. Komisję Rewizyjną tworzyli: Adela Lorencówna, Roman Piątek i Matylda Wasylewicz⁴⁰.

Schronisko w Łupkowie było nadal dzierżawione przez Franciszkę Strzelecką, płacącą roczny czynsz dzierżawny w wysokości 114 zł⁴¹. Spędziła w nim ferie zimowe drużyna harcerska z Krakowa. W sezonie 1937/38 nadal aktywnie działała Sekcja Narciarska Oddziału PTT w Sanoku. Jej zarząd pracował w składzie: mjr Marian Kowalski – prezes oraz członkowie: Jan Bezucha, Adam Gilewicz, Mieczysław Malcher, Bogusław Panek, Stanisław Radwański, Janina Rakoczy, Edward Stropek, Stanisław Święch i mgr Tadeusz Walciszewski.

W dniu 29 sierpnia 1938 r. przedstawiciele Sekcji zwrócili się do Zarządu Głównego PTT pismem L.52/38 podpisanym przez E. Stropka (jako sekretarza) i S. Święcha (jako wiceprezesa), referując w nim zakres prac podjętych przy budowie skoczni narciarskiej w Lisznej. Skocznia miała umożliwiać oddawanie skoków do 50 m. Zakończenie budowy planowano na początek 1939 r. Pomoc finansową jednak Polski Związek Narciarski przyrzekł udzielić dopiero w latem roku 1939⁴².Według informacji Sekcja posiadała już teren, wycięto drzewa. Prace ziemne okazały się jednak tak kosztowne, że postanowiono zwrócić się o wsparcie finansowe także do ZG PTT.

Ciekawa była argumentacja – otóż rozwój działalności turystycznej motywowano koniecznością zapewnienia wypoczynku i warunków do rozwoju turystyki pracownikom z nowo budowanych zakładów przemysłowych Centralnego Okręgu Przemysłowego, w tym z Sanoka i Rzeszowa⁴³.

W następnym piśmie, skierowanym do Komisji Narciarskiej PTT 19 listopada 1938 r., przedstawiono plan pracy na zimę 1939, który obejmował: zawody w Lisznej (miały się odbyć 6 i 8 stycznia 1939 r.), bieg sztafetowy 4 x 10 km w Łupkowie (22 stycznia), zawody o Odznakę PZN za Sprawność w Łupkowie (2 lutego), zawody międzyklubowe w Lisznej (12 lutego), skoki narciarskie na skoczni w Lisznej (5 marca). Planowano również zorganizowanie kursów narciarskich dla młodzieży szkolnej. W piśmie podjęto również interwencję w sprawie dotacji na budowę skoczni, skierowanej do PZN i Towarzystwa Krzewienia Narciarstwa⁴⁴. Ze względu na brak śniegu nie udało się doprowadzić do licznych planowanych wypraw narciarskich.

Na posiedzeniu I Podkomisji Międzyoddziałowej Wschodniobeskidzkiej, w dniu 26 lutego 1939 r., które odbyło się we Lwowie, Oddział Sanocki reprezentował Ludwik Jasiński. W trakcie obrad poinformował, że Oddział liczy 50 członków (co jest w sprzeczności z informacją podaną w sprawozdaniu rocznym). Ważnym elementem działalności Oddziału była eksploatacja schroniska na Przełęczy Łupkowskiej, przy tunelu kolejowym. Obiekt oddany do eksploatacji 6 stycznia 1938 r. posiadał 24 miejsca noclegowe w 8 pokojach. W okresie zimy 1937/38 oraz w pierwszej połowie 1938 r. udzielono w nim 85 noclegów. Niestety, latem 1938 r. schronisko zostało zdewastowane przez mieszkających w nim robotników kolejowych, zatrudnionych przy remoncie tunelu. Jak stwierdził L. Jasiński, Oddział zamierzał ubiegać się w Dyrekcji PKP we Lwowie o pokrycie szkód szacowanych na kilkaset złotych. Referent poinformował nadto, że Oddział w roku 1938 na dworcach kolejowych w Sanoku, Zagórzu, Olszanicy, Ustrzykach, Komańczy i Łupkowie umieścił mapy turystyczne w szklanych gablotach⁴⁵.

Nie jest znana aktywność działaczy sanockich w sferze turystyki w czasie II wojny światowej. Szereg z nich, głównie wojskowych, wzięło udział w walkach, we wrześniu 1939 r. Major Stanisław Stahlberger (kawaler Orderu Virtuti Militari), dowodził oddziałem II Pułku Strzelców Podhalańskich walczącym w rejonie Sambora⁴⁶, ppłk Andrzej Bogacz walczył jako dowódca 96 rezerwowego pułku piechoty najprzód w rejonie Dobromila, później w rejonie Sądowej Wiszni i w Lasach Janowskich oraz podczas próby przebicia się do Lwowa⁴⁷, Czesław Wawrosz (kawaler Orderu Virtuti Militari za wybitne odznaczenie się w wojnie 1918–1920), organizator siatki przerzutowej żołnierzy WP po klęsce wrześniowej, znalazł się w grupie 112 więźniów polskich rozstrzelanych przez Niemców na tzw. „Gruszce” w Tarnawie Górnej koło Leska w nocy z 5/6 lipca 1940 r.⁴⁸.

W niedługim czasie po zakończeniu II wojny światowej, już 12 sierpnia 1945 r. prezes Ludwik Jasiński zwrócił się do Zarządu Głównego PTT z prośbą o instrukcje, w jaki sposób wznowić działalność Oddziału, wspominając o odnalezieniu również i sekretarza Zarządu, Tomasza Tomasika. Mimo, że 15 września 1945 r. Zarząd Główny PTT wystosował pismo do Oddziału Sanockiego z informacją o warunkach wznowienia działalności i z życzeniami powodzenia w tym dziele – według posiadanych informacji Oddział PTT w Sanoku nie wznowił jednak swojej działalności⁴⁹.

Jerzy Kapłon

1 Zob. A. Z. G ó r s k i, Początki towarzystw górskich na świecie, „Wierchy” 73: 2007 [wyd.
2009], s. 145–164.

2 Ibidem, s. 158–159.

3 W. H. P a r y s k i, Początki Towarzystwa tatrzańskiego i Zakopane, „Wierchy” 47: 1978 [wyd. 1980], s. 25; K r y g o w s k i, Dzieje Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego, Warszawa – Kraków 1988, s. 19.

4 Por. W. H. P a r y s k i, , op. cit., s. 26.

5 J. K a p ł o n, Przemiany organizacyjne w Towarzystwie Tatrzańskim i Polskim Towarzystwie Tatrzańskim, [w:] 125 lat TT – PTT – PTTK. Geneza i rozwój turystyki górskiej na ziemiach polskich – refleksje rocznicowe. Materiały z sympozjum. Kraków, 5 grudnia 1998 r., pod red. Wiesława A. Wójcika, Kraków 1998, s. 73–74.

6 Sprawozdanie Zarządu Głównego, Oddziałów, Kół i Sekcji Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego w Krakowie z działalności Towarzystwa za czas od 1 marca 1929 do 28 lutego 1930, Kraków 1930, s. V.

7 Ibidem, s. III.

8 Ibidem, s. II.

9 Centralne Archiwum Turystyki Górskiej PTTK w Krakowie (dalej określane jako CATG), sygn. 14.22 Oddział PTT w Sanoku.

10 S. S t e f a ń s k i, Polskie Towarzystwo Tatrzańskie w Sanoku. Rys historyczny, „Nasze Połoniny”. Informator Ośrodka KTG PTTK w Ustrzykach Górnych, styczeń – luty – marzec – 1989.

11 CATG, sygn. 14.22 Oddział PTT w Sanoku.

12 Sprawozdanie Zarządu Głównego, Oddziałów [..], za czas od 1 marca 1929 do 28 lutego 1930, s. LVII.

13 Sprawozdanie Zarządu Głównego, Oddziałów […] za czas od 1 marca 1930 do 31 marca 1931, Kraków 1931, s. III.

14 CATG, sygn. 14.22 Oddział PTT w Sanoku.

15 Sprawozdanie Zarządu Głównego, Oddziałów […] za czas od 1 kwietnia 1931 do 31 marca 1932 r., Kraków 1932, s. IV.

16 CATG, sygn. 11.05.02. Komisja Zachodniobeskidzka (1924–1939).

17 CATG, sygn. 11.05.01 Komisja Wschodniobeskidzka (1927–1939).

18 CATG, sygn. 14.22 Oddział PTT w Sanoku.

19 Ibidem.

20 Ibidem.

21 Sprawozdanie z działalności Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego w Krakowie za okres od 1. IV. 1936 do 31. III. 1937 r. oraz finansowe za rok 1936, Kraków 1937, s. 72.

22 CATG, sygn. 14.22 Oddział PTT w Sanoku.

23 Sprawozdanie z działalności Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego […] za okres od 1. IV. 1935 do 31. III. 1936 r. oraz finansowe za rok 1935, Kraków 1936, s. 68.

24 CATG, sygn. 11.05.02 Komisja Zachodniobeskidzka (1924–1939).

25 Sprawozdanie z działalności Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego […] za okres od 1. IV. 1936 do 31. III. 1937 r. oraz finansowe za rok 1936, Kraków 1937, s. 23.

26 CATG, sygn. 14.22 Oddział PTT w Sanoku.

27 CATG, sygn. 14.22 Oddział PTT w Sanoku.

28 Sprawozdanie z działalności Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego […] za okres od 1. IV. 1936 do 31. III. 1937 r. oraz finansowe…, s. 73.

29 Sprawozdanie z działalności Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego […] za okres od 1. IV. 1937 do 31. XII. 1937 r. oraz finansowe za rok 1937, Kraków 1938, s. 11.

30 Ibidem, s. 7.

31 CATG, sygn. 14.22 Oddział PTT w Sanoku.

32 Ibidem.

33 Ibidem.

34 Sprawozdanie z działalności Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego […] za okres od 1. IV. 1937 do 31. XII. 1937 r. oraz finansowe…., s. 53.

35 Ibidem, s. 45, 46.

36 W. K r y g o w s k i, op. cit., s. 117.

37 CATG, sygn. 14.22 Oddział PTT w Sanoku.

38 Sprawozdanie z działalności Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego […] za okres od 1. I. 1938 do 31. XII. 1938 r. oraz finansowe za rok 1938, Kraków 1939, s. 8.

39 Ibidem, s. 20, 41.

40 Ibidem, s. 81.

41 CATG, sygn. 14.22 Oddział PTT w Sanoku.

42 Sprawozdanie z działalności Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego […] za okres od 1. I.1938 do 31. X II. 1938 r. oraz finansowe…, s. 55.

43 Ibidem.

44 Ibidem.

45 CATG, sygn. 11.05.01 Komisja Wschodniobeskidzka (1927–1939).

46 R. D a l e c k i, Armia „Karpaty” w wojnie 1939 roku, Rzeszów 2009, s. 197.

47 Ibidem, s. 149, 254, 276, 321.

48 O tej zbrodni tej, zob. C. C y r a n, A. R a c h w a ł, Eksterminacja ludności na Sanocczyźnie w latach 1939–1944, „Rocznik Sanoki” 4: 1979, s. 43–46.

49 CATG, sygn. 14.22 Oddział PTT w Sanoku.

COTG PTTK i autorzy opracowań wyrażają zgodę na wszelkie wykorzystywanie zasobów Vademecum pod warunkiem przytoczenia źródła i autora.

Centralny Ośrodek Turystyki Górskiej PTTK
31-010 Kraków,
ul. Jagiellońska 6
tel.: 12 422 28 40
e-mail: poczta@cotg.pttk.pl

Katalog Centralnej Biblioteki Górskiej PTTK