Vademecum Górskie COTG PTTK

Babia Góra – formy osuwiskowe

Całe Pasmo Babiogórskie ma postać wyraźnie odosobnionego, twardzielcowego grzbietu o długości ok. 10 km zorientowanego z zachodu na wschód, lekko wygiętego ku południowi. Od głównego grzbietu odchodzą ku południowi i północy znacznie niższe boczne grzbiety, natomiast główny grzbiet pasma wznosi się ponad poziom innych otaczających grzbietów beskidzkich o 200-600 m. Wysokość względna Babiej Góry w stosunku do północnych podnóży sięga 1100 m, do południowych ok.900 m. Główny grzbiet ma charakter schodowy, tworzy kilka spłaszczeń takich jak: Sokolica, Kępa, Gówniak, Kościółki, Izdebczyska, są to czynne terasy krioplanacyjne¹.

W związku z tektoniką Babiej Góry stoki pasma są asymetryczne. Północne stoki są bardzo strome, o nachyleniu pod kątem ok.70º, w kilku miejscach np. pod Sokolicą znajdują się pionowe urwiste ściany skalne. Stok północny można traktować jako olbrzymią formę osuwiskową, nazywany jest od dawna „wielką zerwą skalną”, na niespotykaną skalę w Karpatach ( ilość przemieszczonego materiału to ok. 5 km³), powstała ona jeszcze przed ostatnim zlodowaceniem. Można wyróżnić następujące strefy: ściana niszy zerwy ciągnie się od Małej Babiej Góry (Cyla) przez Izdebczyska, Kościółki, Diablak, Głowniak, Kępę i Sokolicę, skiba osuwiskowa występuje między Sokolicą a Broną jest spłaszczeniem ograniczonym od dołu stromą krawędzią, jęzor osuwiska rozciąga się wzdłuż Górnego Płaju. Formowała się ona w kilku etapach, najpierw powstała wielka zerwa skalna z niszą o długości ok. 8 km, jej powierzchnia przebiegała wzdłuż spękań ciosowych, powierzchnia poślizgowa znajdowała się na kontakcie piaskowców magurskich i warstw hieroglifowych². W drugim etapie powstała kolejna, zerwa skalna o długości ściany 4 km. Trzecim etapem było utworzenie zerwy potomnej w obrębie półki skalnej, na skutek modelowania stoku powstały liczne małe osuwiska i zerwy skalne, w obrębie ścian niszy i wałów koluwialnych³. Największe nasilenie tych procesów miała miejsce w końcu plejstocenu, aż do optimum klimatycznego okresu atlantyckiego w holocenie, wiązało się to z odmarzaniem pokrywy zwietrzelinowej i skał, które nie były pokryte zwartą roślinnością co jeszcze bardziej sprzyjało rozwojowi ruchów masowych. Należy zaznaczyć, że procesy osuwania zachodzą nadal, choć na mniejszą skalę niż dawniej, przykładem aktywnego osuwiska jest osuwisko w miejscu zwanym Do Urwanego powstałe w 1868 roku, osuwisko pod Małą Babią Górą – tzw. Zerwa Cylowa (ruchy osuwiska w latach 1962, 1967, 1982, 2000, 2003), inny przykład to bardzo młode osuwisko powyżej Żlebu Poszukiwaczy Skarbów powstałe w 2002 r. Osuwiska na północnym stoku są to osuwiska obrotowe lub translacyjne, skalno-zwietrzelinowe i skalne.

W odróżnieniu od stoku północnego stok południowy jest dużo łagodniejszy, maksymalne nachylenie sięga 35º, jest modelowany osuwiskami konsekwentno – strukturalnymi⁴, jednak już wcześniej podobnie jak na północnym stoku pod koniec okresu zlodowaceń powstało duże, stare osuwisko z niszą, w której znajdują się ruiny schroniska Beskidenverein.

W obrębie osuwisk, szczególnie jęzorów osuwiskowych powstały jeziorka, którym również przypisywano genezę glacjalną, największym jest Mokry Stawek, mniejsze to Marków Stawek, Suchy Stawek, Stawek Południowy.

Istotnym elementem rzeźby północnych stoków Babiej Góry są rumowiska skalne (tzw. gołoborza), wykształcone jeszcze ok. 15000 lat temu, ich największy rozwój przypada na schyłek plejstocenu i holocen. Powstały w klimacie peryglacjalnym i są wynikiem działania wietrzenia mrozowego na skały, które ulegają rozdrobnieniu na bloki po wielokrotnym zamarzaniu i odmarzaniu. Obecnie rumowiska można podzielić na dwa rodzaje: żywe – nadal tworzące się rumowiska, ulegające przemieszczaniu (2-3 cm/rok), występują w górnej części stoku tworząc tzw. „babiogórskie morze głazów”, jęzory i wstęgi gruzowe oraz martwe rumowiska – ustabilizowane przez roślinność krzewiastą i las, występują w dolnej części stoku. Ciągłemu tworzeniu się rumowisk sprzyjają warunki klimatyczne okolicy głównego szczytu, gdzie średnia temperatura wynosi ok. 0,7 °C. Rumowiska tworzą się u podstawy klifów mrozowych⁶, na skutek powolnego spełzywania piaskowcowych bloków dochodzi do rozdrabniania, na północnych stokach dolna granica rumowiska sięga 1300 m n.p.m., a na południowych do 1600m.

²  Warstwy hieroglifowe - Nazwa ta pochodzi od różnego kształtu nierówności, przypominających hieroglify, widocznych zwłaszcza na dolnej stronie tych warstw. Mogą to być np. ślady pełzania zwierząt albo rysy pochodzenia mechanicznego, powstałe na skutek uderzania o dno ówczesnego morza fragmentów skalnych, drewna czy też ziam piasku, niesio­nych prądem wody. Warstwy hieroglifowe utworzone są z twardych, cienkoławicowych piaskowców wapnisto-krzemionkowych, przewarstwionych łupkami ilastymi. (http://www.podomega.com.pl/babia-gora/?geologia,8)

³ Wały koluwialne – formy powstałe z materiału przemieszczonego w wyniku osuwania, najczęściej wypełniają jęzor osuwiskowy

⁴ Osuwisko konsekwentno-strukturalne to takie, w którym koluwia (czyli osuwany materiał) przemieszcza się zgodnie z kierunkiem zapadania warstw skalnych, które mają naprzemienną strukturę tzn. występują warstwy przepuszczalne i nieprzepuszczalne

⁵ Lodowczyki reliktowe – niewielkie płaty lodu przykryte warstwą osadów

⁶ Klify mrozowe – progi skalne, w których od ścian nachylonych powyżej 20º odrywają się okruchy skalne w wyniku działania wietrzenia mrozowego

Alexandrowicz S.W., 1978, The northern slope of Babia Góra Mt. as a huge rock slump, Studia Geomorph. Carp.-Balc, 12

Łajczak A., 2004, Babia Góra – Góra średnia czy wysoka?, materiały konferencyjne Warsztaty geomorfologiczne, Zawoja 18-22.09.2004r. [on-line] http://www.sgp.org.pl/wg/WG-BG04.pdf - data odczytu 17 V 2012r.

Ziętara K., Ziętara T., 1958, O rzekomo glacjalnej rzeźbie Babiej Góry, Rocz. Nauk.-Dydakt. WSP, Kraków, Geografia, 8

COTG PTTK i autorzy vademecum wyrażają zgodę na wszelkie powielanie zasobów Vademecum pod warunkiem przytoczenia źródła i autora.