Vademecum Górskie COTG PTTK

Cisy im. prof. Mariana Raciborskiego w Harbutowicach

Jednymi z najstarszych okazów pomnikowych w Beskidach, są dwa słynne cisy im. prof. Mariana Raciborskiego rosnące na północno-zachodnich zboczach Babicy w Harbutowicach (Chodnikówka). Za pomnik przyrody uznane zostały już w 1934 roku, jednak podstawę prawną do tego tytułu uzyskały na mocy uchwały Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Krakowie w 1954r. Jeszcze przed wojną uważano je za najstarsze w Polsce, a ich wiek szacowano na 2000 i 1200 lat. Jednak badania dendrochronologiczne wykonane w 1998 r. wykazały, że wiek starszego drzewa wynosi 686 lat. Jest to okaz żeński, o pierśnicy 320 cm, wysokości 10,5 m i rozpiętości korony 8 na 9 metrów. Jego pień jest w środku pusty, lecz do niedawna wypełniony był betonową plombą. Miała ona na celu uniemożliwienie rozwoju pasożytniczych grzybów. Pomimo swego sędziwego wieku nadal owocuje.

Młodszy cis jest okazem męskim o wysokości 10,5 m i 163 cm obwodzie pnia. Cisy charakteryzują się gęstym, obficie rozgałęzionym systemem korzeniowym, cienką, gładką i szarowiśniową korą oraz czarnymi nasionami otoczonymi czerwoną, mięsistą osnówką. Wszystkie elementy rośliny za wyjątkiem czerwonej osnówki są silnie trujące.

W przeszłości cis był dosyć częstym drzewem na ziemiach polskich i tworzył większe skupienia. Przez całe stulecia wycinano go ze względu na walory dekoracyjne oraz dużą wartość użytkową drewna (ciągliwe i elastyczne, drobnosłoiste, bardzo twarde, odporne na warunki atmosferyczne i rozkład przez grzyby). W średniowieczu wykorzystywano go do produkcji broni: kusz i łuków, wioseł, ozdobnych naczyń oraz wyrobów rzeźbiarskich i tokarskich. Eksploatacja cisa na tak dużą skalę spowodowała doszczętne wyniszczenie go na wielu stanowiskach. Pierwsze kroki w celu jego ochrony podjął Władysław Jagiełło w 1423 r. Wydał on statut, w którym pod karą śmierci zakazał wycinania cisa. Od 1934 roku podlegał w Polsce całkowitej ochronie, a od 2001 częściowej.

Cisy z Harbutowic noszą nazwę odkrywcy, a zarazem najsłynniejszego polskiego przyrodnika i propagatora ochrony przyrody w Polsce prof. Mariana Raciborskiego.

Cisy im. prof. M. Raciborskiego w Harbutowicach

Prof. Marian Raciborski urodził się 16.IX 1863 r. we wsi Brzóstowa pod Ćmielowem. Od najmłodszych lat przejawiał swe zamiłowania do przyrody i odkrywania jej tajemnic. Studiował nauki przyrodnicze i medycynę na Uniwersytecie Jagiellońskim, przebywał na uniwersytetach w Berlinie, Bonn, Strasburgu, Monachium. Podczas pobytu na Jawie  w latach 1896-1900 prowadził badania nad występującymi tam paprotnikami, glonami  i grzybami pasożytniczymi. Zajmował się również problemami ekologii roślin tropikalnych. Opracował metody zwalczania grzybów pasożytniczych tytoniu i trzciny cukrowej.

Jego bogate zielniki roślin jawajskich zachowane są do dzisiaj w Ogrodzie Botanicznym UJ, a kolekcję etnograficzną można oglądać w Muzeum Etnograficznym  w Krakowie. Po powrocie do Europy zajmował stanowiska dyrektora Ogrodu Botanicznego AR w Dublanach oraz profesora Instytutu Biologiczno-Botanicznego Uniwersytetu Lwowskiego oraz Instytutu i Ogrodu Botanicznego UJ.

Był jednym z najwszechstronniejszych botaników swojej epoki. Zajmował się systematyką  i rozmieszczeniem glonów, grzybów i roślin naczyniowych. Stworzył podstawy badań paleobotanicznych w Polsce, opracował materiały mezozoiczne jednego z najbogatszych wówczas stanowisk flory jurajskiej koło Grójca oraz zgromadził około 10 tys. okazów kopalnych. W 1912 r. stworzył pierwszą mapę geobotaniczną Polski. Przyczynił się do zapoczątkowania w Polsce ochrony przyrody jako osobnej dyscypliny badawczej. Rozszerzył pojęcie „pomnika przyrody” o okazy przyrody nieożywionej jak np. ostańce skalne, wodospady.

Zmarł 17. III 1917 r. w Zakopanem.

opr. Paulina Węgrzyn

Literatura:
1. Pękoś-Mirkowa H., Mirek Z., 2003, Flora Polski, Atlas roślin chronionych, wyd. Mulico Oficyna Wydawnicza, Warszawa
2. Kazimierczakowi R., Zarzycki K., (red.),, 2001, Polska Czerwona Księga Roślin, wyd. PAN, Kraków
3. Otałęga Z. (red.), 1999, Encyklopedia biologiczna, t. IX, wyd. Opres, Kraków

 COTG PTTK i autorzy vademecum wyrażają zgodę na wszelkie powielanie zasobów Vademecum pod warunkiem przytoczenia źródła i autora.