|
Vademecum Górskie COTG PTTK
Beskid Wyspowy:
Beskid Wyspowy
Informacja ogólna
Z szerokich, rozłożystych dolin wśród pogórskiego krajobrazu widać w terenie strome „wyspy” gór oddzielone niskimi przełęczami, z których wiele jest dostępnych komunikacyjnie. Wśród wybitnych sąsiadów jak Gorce i Beskid Sądecki pozostaje mniej znany i doceniany. Na obrzeżach, po stronie wsch. zanika typowo wyspowy charakter tych gór (Pasmo Łososińskie, grzbiety Modyni).
Zasięg terenu: na płd. Gorce, na wsch. Beskid Sądecki, Kotlina Sądecka i częściowo Pogórze Rożnowskie. Na płn. Pogórze Wielickie, od zach. Beskid Średni.
Geologia: stoki górskie z twardego piaskowca magurskiego a doliny z warstw łupkowych fliszu karpackiego. W kilku rejonach (koło Mszany Dolnej, Szczawy i Wiśniowej) tzw. okna tektoniczne ze starszych piaskowców magurskich należących do płaszczowiny śląskiej.
Główne rzeki: Raba i Mszanka na zach., Kamienica Gorczańska, Dunajec, Łososina i Krzyworzeka na wsch. Atrakcyjne przełomy rzek: Kamienica Gorczańska od przełęczy Przysłop 750 po Szczawę, Dunajec w rejonie Jazowska, Łososina w okolicach Laskowej. Na pograniczu z Pogórzem Rożnowskim w przełomowych odcinkach Dunajca Jezioro Rożnowskie i Jezioro Czchowskie.
Beskid Wyspowy ukazuje cechy pośrednie dla klimatu typu pogórskiego ze zjawiskami typowymi dla Beskidów. Piętrowość klimatyczna szczególnie odróżnialna na stromych, płn. stokach wzniesień. Do 750 m npm klimat umiarkowanie ciepły (średnia temp.roczna +6 – + 8 ), powyżej, do 1170 m klimat umiarkowanie chłodny (+4 – +6 ).
Wg geobotanicznego podziału należy do krainy Podokręgu Sądeckiego w Dziale Karpackim. Dwa piętra roślinne: do 600 m npm pogórze fliszowe (mieszane lasy sosnowo-dębowe z domieszką buczyny karpackiej), do 1170 m regiel dolny (lasy świerkowo-bukowe oraz jodłowe). Ponadto w piętrze pogórza skupiska kilku gatunków olchy a w reglu dolnym bogactwo roślin, w tym wielu gatunków chronionych.
Zoologia. Beskid Wyspowy zaliczany jest do krainy karpacko-sudeckiej ze światem zwierząt typowym dla strefy lasów liściastych i mieszanych (sarny, jelenie, dziki, zające, lisy).
Etnografia
Najważniejsza grupa etniczna i symbol Beskidu Wyspowego – Zagórzanie. Ponadto: Górale Biali, Lachy Szczyrzyckie, Lachy Limanowskie, Lachy Sądeckie oraz Kliszczacy. Charakterystyczne elementy stroju Zagórzanina: płaszcza z sukna-hazuka, u kobiet czepce ozdobione w hafty z gwiazdek. U Lachów Szczyrzyckich bogato zdobiony cekinami kaftan. U Lachów Limanowskich niebieskie sukienne portki z czerwonym lampasikiem. W wyposażeniu góralskiej izby białej – oryginalnie malowane skrzynie.
Zagospodarowanie turystyczne
Początkowo z inicjatywy Oddziału PTTK w Rabce (pierwszy szlak turystyczny; żółty Rabka - Luboń Wielki – 1929 r., schronisko turystyczne PTT na Luboniu Wielkim – 1931 r.). Kolejne szlaki dzięki Oddziałowi PTT w Bochni (Dobra - Łopień - Mogielica - 1931 r. Tymbark - Mogielica – 1932 r.) i ponownie z inicjatywy Oddziału PTT w Rabce (na Ciecień i Grodzisko nad Poznachowicami). W latach 1936-37 wykład Oddziału PTT „Beskid” w Nowym Sączu (szlaki na Modyni i w Paśmie Łososińskim). Lata 50-te – duże osobiste zasługi Elfrydy Trybowskiej dla rozwoju sieci szlaków (Szczebel, Jasień, Ostra). Od 1960-65 dalsze nowe szlaki przez Oddział PTTK w Limanowej (Pasmo Łososińskie, Modyń). Pierwszy przewodnik: Oddział Bocheński PTT – „Ziemia Bocheńska” aut. Stanisława Fischera.
Ochrona przyrody
Na pograniczu Beskidu Wyspowego z Pogórzem Wielickim – Wiśnicko-Lipnicki Park Krajobrazowy obejmujący stoki wzniesień: Łopusza, Kobyły, Paprotnej, Dominicznej Góry, Śpilówki i Rogozowej. Ponad 35 % pow. pokryte przez lasy; krajobraz urozmaicają liczne wychodnie piaskowca. Rezerwaty przyrody: „Luboń Wielki” (12 ha), na stoku Lubonia Wielkiego: osuwisko fliszowe wśród wartościowych lasów świerkowo-jodłowych oraz bukowych; kilka gatunków roślin chronionych, „Śnieżnica” (9 ha) pod szczytem Śnieżnicy fragment prastarego lasu bukowego, „Białowodzka Góra” (68 ha) krajobrazowo-leśny rezerwat na stoku Białowodzkiej Góry; las mieszany wraz ze stanowiskami roślinności naskalnej, „Bukowiec” (5.5 ha) ścisły rezerwat leśny na stoku Bukowca w Paśmie Śpilówki: buczyna karpacka i las olchowo-dębowy a jako osobliwość szczególna – stanowisko bluszczu, „Kamionna” (64 ha) buczyna karpacka na stoku Kamionnej; liczne gatunki roślin chronionych oraz osobliwości flory, „Kamienie Brodzińskiego” (0,12 ha) skalno-leśny pomnik przyrody na szczycie Paprotnej – zespół skał piaskowca ciężkowickiego otoczony starym lasem iglastym.
Rys historyczny
Najstarsze znaleziska i wykopaliska - urządzenia kamienne i krzemienne z epoki neolitu 3500-1700 pne w rejonie Pisarzowej, Wilkowiska, Pogorzan i Woli Skrzydlańskiej. W części wsch. wiele monet z czasów rzymskich (Łukowica, Męcina, Laskowa). U zarania państwowości drewniane gródki na Łyżce, Walowej Górze, w rejonie Limanowej, Kasiny Wielkiej, Szyku i Męciny. Grodziska na przeł. XII i XIII w. na Grodzisku nad Poznachowicami. W Maszkowicach i Chełmcu. W I poł. XIII w. założony Szczyrzyc i odtąd początek zakrojonej na szeroką skalę akcji osiedleńczej przez Cystersów. Od pocz. XV w. duży wkład w kontynuację osadnictwa przez Jordanów z Zakliczyna, jednocześnie początki osadnictwa wołoskiego. Ślady po pobytach konfederatów barskich (1770) m.in. pod szczytem Śnieżnicy. Linia kolejowa z Chabówki do Nowego Sącza (1885) wyznacznikiem rozwoju gospodarczego a okolice Limanowej (rafineria ropy naftowej) najważniejszym rejonem przemysłowym do 1939 r. Tragiczny grudzień 1914 r.: krwawa bitwa armii austro-węgierskiej i rosyjskiej na wzgórzach otaczających Limanową (Jabłoniec, Golców, Lipowe, Łysa Góra-785). Położenie na ważnej szosie – w kierunku Sądecczyzny szansą rozwoju współczesnej Ziemi Limanowskiej. Symbolami tej ziemi – soki i dżemy z Tymbarku, historyczno-kulturowe zasoby szczyrzyckiego opactwa, dziedzictwo świetności rodu Marszałkowiczów z Kamienicy oraz duchowe połączenie historii ze współczesnością w Sanktuarium Matki Bożej Pocieszenia w Pasierbcu koło Limanowej.
Najważniejsze szczyty w Beskidzie Wyspowym
Mogielica 1170 m n.p.m.
Ćwilin 1072 m n.p.m.
Jasień 1062 m n.p.m.
Luboń Wielki 1022 m n.p.m.
Śnieżnica 1006 m n.p.m.
Modyń 1029 m n.p.m.
Szczebel 976 m n.p.m.
Lubogoszcz 968 m n.p.m.
Łopień 951 m n.p.m.
Łososińskie Pasmo (Jaworz-921 m n.p.m., Sałasz – 909 m n.p.m.)
Pasmo Cietnia (Ciecień 829 m n.p.m., Grodzisko 618 m n.p.m.)
Kamionna 802 m n.p.m.
Wierzbanowska Góra 778 - 714 m n.p.m.
Kostrza 730 m n.p.m.
opr. Andrzej Matuszczyk
COTG PTTK i autorzy vademecum wyrażają zgodę na wszelkie powielanie zasobów Vademecum pod warunkiem przytoczenia źródła i autora. | 
