Centralny Ośrodek Turystyki Górskiej PTTK

Vademecum Górskie COTG PTTK

>> Regulamin << >> Jak zostać współautorem Vademecum <<

Treść hasła:

lub wybierz interesujacą cię literę

Zawoja Pasterskie Mosorne:

Pasterskie Mosorne przysiółek Zawoi

Mosorne – duży przysiółek w Zawoi Górnej, leży w dolinie Mosornego Potoku. Jest on prawobrzeżnym dopływem rzeki Skawicy, wzdłuż biegu której wiedzie ważna droga (tzw. karpacka) z Makowa Podhalańskiego. Droga do doliny Mosornego Potoku odchodzi od niej w lewo, tuż przed przystankiem PKS Zawoja Mosorne (drugi w kolejności przystanek za Zawoją Centrum). Po 3 km, za ostatnimi zabudowaniami przysiółka, kończy się przy położonym na skraju pól i lasu placu składowania drewna, tzw. klocowisku, skąd w górę, w las, prowadzą już tylko leśne drogi i ścieżki. Wiedzie tędy niebieski szlak turystyczny pod szczyt Mosornego Gronia i Kiczorki (Cyl Hali Śmietanowej, 1.15 – 1.30 godz.) oraz do zielonego szlaku prowadzącego na przełęcz pod Kiczorką (1.45 godz.).

O Mosornem po raz pierwszy wspomina Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych Krajów Słowiańskich (tom 6pod redakcją Filipa Sulimierskiego, Bronisława Chlebowskiego, Władysława Walewskiego, wydany w Warszawie w 1885 roku, strona 710). Wymienione jest tu z adnotacją: Mosorne – część wsi Zawoi, w pow. Myślenickim, natomiast przy omawianiu miejscowości Zawoja już się nie pojawia.

Wspomniany Słownik zamieszcza jeszcze inne podobne nazwy: Mosor - z odsyłaczem do Musor (s.710)oraz Musoriwka (s. 815) – z odsyłaczem do Mosorówka (s.710). Jak podaje Słownik - Musor (w dokum.. Mosor alias Mozor) to dwie miejscowości Stary i Nowy położone w pobliżu rz.(rzeki) Stochodu, pow. Kowelski. Mosorówka z kolei to wieś, pow. Kocmański, prawy brzeg Dniestru. Słownik zamieszcza też dwie inne podobnie brzmiące nazwy: Musorowce al.(alias) Musurowce – wieś u źródeł rz. (rzeki) Hniezny, pow. Krzemieniecki (s. 815) oraz Musorska – st. (stacja) pocztowa w pow. Stawropolskim (s. 815).

Nie zamieszcza natomiast nazwy Mosorne Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej z oznaczeniem terytorialnie im właściwych władz i urzędów oraz urządzeń komunikacyjnych (prac. zbior. pod. red. Tadeusza Bystrzyckiego, Przemyśl – Warszawa, 1932). Z kolei w opracowaniu: Spis miejscowości Polskiej Republiki Ludowej, Warszawa 1967, t. 1-2 pojawia się (w tomie 1) zapis: Mosorne – przys. (przysiółek) Zawoi (s. 718). Inne opracowanie -Wykaz urzędowych nazw miejscowości w Polsce, Warszawa 1981, tom 2, na stronie 484 zamieszcza: Mosorne – przy. (przysiółek) Zawoi, Mosorowa – część wsi Juszczyn, Mosorowa – część wsi Kojszówka w województwie Bielsko-Biała.

Zawojskie Mosorne i sąsiadujący z nim Mosorny Groń, podobnie jak inne podobne nazwy występujące w okolicy, mają w Beskidach pasterski rodowód. Mosorami nazywano tu drewniane czerpaki (także inne używane w pasterstwie naczynia) wykonywane z tzw. samorodków. Znawca kultury pasterskiej w Beskidach Zachodnich, nieżyjący już etnograf, prof. Mieczysław Gładysz pisze, że...mosorek powinien pochodzić ze świerka lub jodły – „dwoicy”, tj. drzewa o pniu podwójnym. Jeden pień ścinają 40 – 50 cm od ziemi (...). Ścięty pień, ożywiony przez żywe i rosnące drugie drzewo „wije się” albo „zwijo”, to znaczy pod jego korą miazga drzewa (rzow) tworzy tzw. flader. Potem odcinają pniak przy ziemi na wiosnę (w maju lub czerwcu „jak miazgo puszczio”(...). Niektórzy korę zdejmują po upływie 6 – 9 miesięcy, aż dobrze wyschnie. Autor dodaje następnie, żeaby wprawić dno i uzyskać naczynietaki mosor gotuje się przez 2-3 godziny, a gdy jest bardzo wyschnięty i twardy moczy się go w zimnej wodzie przez około 1 miesiąc, zaś do świeżego mosora dno można wprawiać od razu (Góralskie zdobnictwo drzewne na Ślasku, Kraków 1935, s. 62). Istniało powszechne przekonanie, że aby mosor był odpowiednio twardy i foremny, drewno należy ścinać kie miesoncka przybywo. Podobnie proces powstawania naczyń mosorowych opisuje Jan Setkowicz, autor wielu opracowań o gospodarce pasterskiej w Beskidach. Poszukiwali w lesie dwóch „stromiaków” (dwu jodeł cienkich rosnących razem z jednego korzenia). Jeden z nich ścinali wysoko i ten oblewał się na obwodzie ścięcia miazgą mosorową – bo drzewo jeszcze żyło i jak gdyby rosło od korzenia, chociaż wnętrze jego już gniło i butwiało. Trwało to dwa do trzech lat. Później pniak wycinali, drążyli środek nadgniły i wprawiali dno – mieli z niego dwa lub trzy czerpaki (J.Setkowicz, Naczynia mosorowe w szałasach owczarskich na halach Beskidu Żywieckiego i Śląskiego, „Karta Groni” 1985, Nr 13, s. 104). Jeżeli na przygotowywanym na mosorowe naczynie pniu pozostawiono przycięte gałązki – wtedy czerpaki miały również naturalne uchwyty. Zaopatrywano je także w uchwyty wykonywane osobno, często pięknie rzeźbione.

Naczynia wykonywane tą technika były w powszechnym użyciu w całych Beskidach Zachodnich jeszcze u schyłku XIX i na początku XX wieku. Wspomniany już J. Setkowicz pisze: Naczynia mosorowe mogą być różnej wielkości – od najmniejszego czerpaka do picia żentycy, do największej puciery służącej do klagania mleka. Spotykałem też w szałasach olbrzymie puciery mosorowe, gielety używane przy dojeniu owiec. Czerpaki, dzieżki (...) a po zagrodach góralskich także sąsieki na zboże (J.Setkowicz, Naczynia mosorowe..., s . 83).

Sama nazwa mosor dla określenia tak wykonanych naczyń znana jest w całych Karpatach, co mogłoby wskazywać na jej wołoskie pochodzenie. Występuje także na Bałkanach – europejskiej kolebce Wołochów - w języku serbochorwackim jako masur – duża drewniana miska, màsar, màsarija – dzban (Dalmacja). Spotyka się ją jednak także na terenach nizinnych, głównie we wschodnich regionach dawnej Rzeczypospolitej, gdzie osadnicy wołoscy, jak wiadomo, nie dotarli. Być może trafiła tu ona kolei z Serbami, którzy już w XV stuleciu pojawiają się jako najemnicy w polskich wojskach, o czym w swojej kronice wspomina między innymi Marcin Bielski (ok.1495-1575), otrzymując często za zasługi wojenne nadania na wschodnich rubieżach kraju.

Jeszcze wiek temu górna część doliny Mosornego Potoku i ograniczające ją wzniesienia zajmowały głównie pastwiska z tzw. letniakami czyli szopami, gdzie na czas sianokosów i towarzyszącego im wypasu bydła przenosiły się ze wsi całe rodziny. W XVIII stuleciu pasły się tu także owce.

Na Mosornym Potoku pracowały też w przeszłości niewielkie wodne tartaczki. Pod koniec okresu międzywojennego niektóre z nich zamieniono w małe „elektrownie” dostarczające prądu najwyżej do kilku domów.

Dzisiaj po obu stronach biegnącej przez Mosorne drogi ciągnie się zabudowa, miejscami zwarta, a na otaczających dolinę stokach widnieją porozrzucane niewielkie skupiska domów i pojedyncze zagrody. Niestety, dawne, drewniane babiogórskie chaty, których kilka zachowało się tutaj jeszcze do połowy XX wieku, zniknęły już z krajobrazu na zawsze. Powstaje natomiast coraz więcej letnich domów, często bardzo ładnych i stylowych.

Warto też wspomnieć o znajdujących się tu dwóch międzywojennych drewnianych willach, częściowo przebudowanych. Na początku Mosornego, po prawej stronie drogi, stoi niewielka willa „Słoneczna”, nieco wyżej, po lewej stronie, nad potokiem, willa „Zorza”.

Obecnie w nowych domach mieszczą się czekające na wczasowiczów kwatery prywatne; jest też kilka pensjonatów. Niewątpliwą atrakcją turystyczną jest pstrągarnia z niewielką restauracją Pstrąg Zawojski, gdzie podawane są głównie pstrągi i dania z ryb. Są też na Mosornym dwie kawiarnie i sklep.

Ma Mosorne także swój zabytek. Jest to drewnianakaplica filialna pw. Matki Bożej Anielskiej (parafia pw. św. Klemensa w Zawoi Dolnej) zbudowana na planie prostokąta, nakryta dwuspadowym dachem z wieżyczką na sygnaturkę. Stoi wśród domów, na niewielkim wzniesieniu. Prowadzą do niej szerokie stopnie. Niżej ustawiono drewniane ławki dla wiernych.

Wybudował ją w latach 1905 – 1908 tutejszy gospodarz Wojciech Trybała (1858-1925), cieśla i stolarz. W 1907 roku poświecono i zawieszono na wieżyczce kaplicy dzwon „Benedykt”. Od tej pory wzywa on wiernych do modlitwy na „Anioł Pański”. Zgody na zainstalowanie dzwonu i używanie go do celów religijnych udzielił ówczesny arcybiskup archidiecezji krakowskiej – Jan Puzyna. Wieżyczkę wyremontował w 1970 roku Tadeusz Gancarczyk spokrewniony z rodziną fundatora kaplicy. Wtedy stary baniasty hełm wieżyczki kryty gontem został zastąpiony daszkiem namiotowym pobitym blachą.

Ścianę frontową kaplicy zdobi bogata dekoracja rzeźbiarska. W dwóch wnękach umieszczonych po obu stronach wejścia i we wnęce usytuowanej nad nim, w szczycie, znajdują się drewniane rzeźby z 1773 r., przeniesione tu z kościoła parafialnego w Zawoi Centrum, w którym na początku XX w. wymieniano wyposażenie. Datowanie rzeźb ustalono w 1991 roku, kiedy to oddano je do konserwacji. Ma także kaplica na Mosornem swój ślad papieski. Jesienią 1977 r. uroczystą Mszę św. odprawił w niej, podczas wizytacji parafii św. Klemensa w Zawoi ks. kardynał Karol Wojtyła.

Ciekawym zakątkiem Mosornego, ale niestety mało znanym, jest okazały wodospad na Mosornym Potoku usytuowany w pobliżu wspomnianego składu drewna, przy którym kończy się wiejska droga. Liczy on około 8 m wysokości i należy do największych w Beskidach. Biegnie do niego niebieski szlak turystyczny, ten sam który następnie pnie się na Mosorny Groń i pod Kiczorkę.

Warto dodać kilka słów o górującym nad przysiółkiem Mosornym Groniu (1045 m npm). Jeszcze na początku XIX wieku na jego stokach były polany wypasowe, potem zarośnięte lasem. W grudniu 2003 roku w Zawoi Policznem otwarto nowoczesną kolej krzesełkową na Mosorny Groń oraz towarzyszącą jej narciarską trasę zjazdową o długości 1420 m i deniwelacji 336 m. Na szczycie buduje się drewniany hotelik z tarasem widokowym.

opr. Urszula Janicka-Krzywda

za publikacją: „Pod Diablakiem” 2005, Jesień, s. 12 - 14

COTG PTTK i autorzy vademecum wyrażają zgodę na wszelkie powielanie zasobów Vademecum pod warunkiem przytoczenia źródła i autora.

Centralny Ośrodek Turystyki Górskiej PTTK
31-010 Kraków,
ul. Jagiellońska 6
tel.: 12 422 28 40
e-mail: poczta@cotg.pttk.pl

Katalog Centralnej Biblioteki Górskiej PTTK