Od schronu górskiego Towarzystwa Tatrzańskiego do bacówki PTTK

(fragment)

W czasie pierwszych turystycznych wędrówek po górach pod koniec XIX wieku noce spędzano pod gołym niebem, przy ognisku – watrze, rozpalanej przez przewodników - górali, korzystano także z szałasów pasterskich na halach. Powstałe w 1873 r. Towarzystwo Tatrzańskie zajęło się – jako jednym ze swych podstawowych celów statutowych – zagospodarowaniem gór dla potrzeb turystów. Pierwszym wzniesionym przez TT już w pierwszym roku istnienia schroniskiem było małe schronisko nad Morskim Okiem, nazwane schroniskiem Staszica; drugim, wybudowanym w 1876 r., - schronisko im. Wincentego Pola w Starej Roztoce. W 1878 r. TT uruchomiło pierwsze schronisko poza Tatrami – na połoninie Gadżyna pod Szpyciami w Czarnohorze, a prawie jednocześnie z nim - schrony na Zaroślaku pod Howerlą i w Zawojeli.
W 1909 r. Zakopiański Oddział Narciarzy TT (później Sekcja Narciarska TT) wydzierżawił od Zarządu Dóbr hr. Zamojskiego „na lat dziewięćdziesiąt dziewięć” szałas pasterski na Hali Pysznej. Szałas ten przystosowano do nowej funkcji przez „opatrzenie” ścian, ustawienie pryczy, zainstalowanie żelaznego piecyka kuchennego, ustawienie stołu i ław. Wyposażono schron w miednicę, sagan, dzban na wodę, w sionce gdzie składowano drewno na opał znajdowały się piła, siekiera i miotła. Na okiennicach i drzwiach zamontowano żelazne sztaby, zamki i kłódki. Klucze do zamków i kłódek oraz korby do odkręcania sztab na drzwiach i okiennicach pobierano w kancelarii Dworca Tatrzańskiego w Zakopanem, tam też opłacano noclegi w schronie.
W latach międzywojennych postanowiono dostosować schron na Pysznej do zwyczajów w krajach alpejskich: „Postanowiono dotrzymać kroku Europie. Bez zwłoki zamówiono „alpejską szafkę” i zaniesiono ją na Pyszną. Napełniono schowek wysokokalorycznym prowiantem, przybito cennik i skarbonkę. Do tego momentu wszystko szło jak najlepiej. Ale potem sprawa się potoczyła po krajowemu, nie alpejskim trybem. Żywność zniknęła momentalnie. Później ktoś bardziej skrupulatny rozbił skarbonkę. Nie znalazł ani centa, więc ze złości ukradł szafkę...”. W następnych latach poprzez różne dobudówki i przybudówki schron samoobsługowy przeistoczył się w schronisko z pełnym zakresem usług. Również w Czarnohorze na Zaroślaku w latach 1910-1911 postawiono nowe duże schronisko turystyczne.
W latach 1883-1905 wybudowano w Tatrach, Czarnohorze i Gorganach szereg schronów i schronisk. W schronach turyści gospodarzyli się sami (z różnym, jak widać z losów Pysznej, skutkiem); w schroniskach był gospodarz opiekujący się obiektem i świadczący różne usługi. TT stawiało także małe obiekty zwane altanami, które zapewniały jedynie możliwość doraźnego schronienia przy złych warunkach atmosferycznych. Z biegiem lat zaniechano budowy samoobsługowych schronów na rzecz schronisk górskich z prawdziwego zdarzenia; altany i schrony uległy likwidacji. Ich dzieje potoczyły się różnie. Dla Pysznej np. tragicznie, gdyż została spalona przez Niemców jesienią 1944 r., spalono także wszystkie schroniska w Tatrach i Beskidach.
W latach powojennych odbudowa zniszczonych schronisk stała się jednym z głównych zadań reaktywowanego Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego, a od 1950 roku powstałego zjednoczenia PTT i PTK – Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego. Dzięki wydatnej pomocy Państwa, w latach 1953-1958 odbudowano m.in. schroniska na Polanie Chochołowskiej, Turbaczu i Prehybie – były to już jednak obiekty duże (w przypadku Chochołowskiej i Turbacza grubo ponad 100 miejsc noclegowych), o stosunkowo wysokim komforcie, z rozbudowaną gastronomią, lecz pozbawione uroku i klimatu górskiego schroniska. Pomoc z budżetu Państwa, choć wysoka, była przecież jednak ograniczona w stosunku do rosnących potrzeb. Stąd też podejmowane przez oddziały PTTK inicjatywy lokalne. Pierwszym był Oddział PTTK „Beskid” w Nowym Sączu, który w 1953 r. oddał do użytku małe drewniane schrony na Hali Łabowskiej i Prehybie. W ślad za nim podążyli działacze Oddziału Krakowskiego, którzy w 1955 r. na miejscu spalonego schroniska postawili schron na Hali Krupowej w paśmie Polic.
W roczniku 27/1958 „Wierchów” ukazał się artykuł wstępny p.t. „Chodzi o dach nad głową” (nie sygnowany wprawdzie, lecz z pewnością pióra redaktora naczelnego Władysława Krygowskiego), w którym poddana została ostrej krytyce dotychczasowa polityka inwestycyjna w dziedzinie zagospodarowania gór. (...)”Zamiast kilku schronisk – gigantów, pożerających dziesiątki milionów złotych, czyż nie lepiej założyć dziesiątki i setki stacji turystycznych (pokoje w prywatnych domach – przyp. red.) rozsianych dosłownie gęsto i wszędzie w górach? (...) W węzłach ruchu turystycznego t.j. tam, gdzie należy budować schroniska oraz tam, gdzie po prostu nie ma osiedla względnie odpowiedniego obiektu i nie można założyć stacji, budujmy lekkie budowle drewniane i to w taki sposób, jak to czyni góral – tanio, sprawnie i szybko wykorzystując, o ile to możliwe, miejscowy materiał (kamień, drzewo)”.
Budowę małych schronisk postulowały zarówno Komisja Turystyki Górskiej, jak i Komisja Turystyki Narciarskiej Zarządu Głównego PTTK, lecz ich punkty widzenia na wielkość tych obiektów i ich standart usług były odmienne. Turystom górskim (czytaj: letnim) wystarczały niewielkie budynki na 20-30 łóżek, o lekkiej konstrukcji o minimalnym poziomie usług: dach nad głową, miejsce do spania, możliwość przygotowania posiłku we własnym zakresie, ogrzanie i możliwość wysuszenia odzieży. Narciarze wychodząc z założenia, że w zimie dzień jest krótki i turysta spędza więcej czasu w schronie, domagali się nieco większych wygód: ciepłego pomieszczenia, ogrzanych sanitariatów, skromnej gastronomii. Dwugłos w tej sprawie Zbigniewa Płonki z KTN i Władysława Krygowskiego z KTG zamieszczono w roczniku 29/1960 „Wierchów”.
Wędrując z Edwardem Moskałą w 1964 r. po górach Bułgarii przeszliśmy pasmo Pirynu i Riły, nocując w tamtejszych schroniskach. Były to na ogół prymitywne obiekty z urządzeniami sanitarnymi na zewnątrz, lecz prowadzące pełną gastronomię. Podobały nam się bardzo, choć gdzież im było do naszych gigantów jak Chochołowska czy Turbacz. Moskale bardzo podobał się zwyczaj pozostawiania butów przy wejściu do schroniska, nie zrażała go nawet perspektywa ewentualnej utraty obuwia. Idea budowy małych schronisk w polskich górach powoli dojrzewała i nabierała konkretnych kształtów.

RAPTULARZ

• 9 lipca 2005 r. kard. Franciszek Macharski w asyście księży z Krakowa, Łopusznej, Nowego Targu i Ludźmierza poświęcił oddany do użytku Gminny Ośrodek Kultury im. Józefa Tischnera w Łopusznej.
• 10 lipca 2005 r. w Wiejskim Ośrodku Kultury w Ochotnicy Górnej otwarto wystawę pt.: „Lotnicze ślady w Gorcach” , której towarzyszyło seminarium naukowe pod takim samym tytułem oraz ceremonia nadania ścieżce edukacyjnej „Dolina potoku Jaszcze” imienia por. pilota Wiliama J. Beimbrinka. Organizatorami imprezy byli: Muzeum Lotnictwa Polskiego w Krakowie, Gorczański Park Narodowy i Polskie Towarzystwo Historyczne oddział w Nowym Targu.


• 12 lipca 2005 r. w Krakowie w wieku 85 lat zmarł prof. dr hab. inż. Jerzy Punzet, hydrolog, wybitny badacz stosunków wodnych obszarów górskich, koordynator Międzynarodowego Programu Naukowo-Badawczego „Hydrologia Karpat”, autor wielu publikacji.


• 16-17 lipca 2005 r. w zorganizowanym z okazji jubileuszu Ukrainy wejściu na najwyższy szczyt tego kraju, Howerlę wzięło udział 16000 osób, w tym prezydent Juszczenko. Podczas tego spotkania dwóch uczestników zmarło wskutek wysiłku, a jednego zabił piorun.


• 18 lipca 2005 r. po remoncie najtrudniejszych i najbardziej niebezpiecznych odcinków otwarto szlak żółty z Markowych Szczawin na Diablak (tzw. Akademicka Perć).


• 22-23 lipca 2005 r. na dziedzińcu Muzeum Papiernictwa w Dusznikach Zdroju odbył się doroczny festyn plenerowy pod hasłem „Święto papieru”. W tym roku okazja do fetowania była szczególna, bowiem mija 400 lat istnienia dusznickiej papierni i 1900 lat istnienia papieru na świecie.


• 22-24 lipca 2005 r. w Zdyni k. Gorlic odbyło się doroczne Święto Kultury Łemkowskiej „Lemkiwska Watra”.


• 1 sierpnia 2005 r. dyrekcja Magurskiego Parku Narodowego wprowadziła bilety wejściowe na teren parku w cenie 3 zł (bilet normalny) i 1,50 zł (bilet ulgowy).


• 7 sierpnia 2005 r. w Bacówce PTTK na Rycerzowej odsłonięto tablicę poświęconą pamięci Edwarda Moskały w dziesiątą rocznicę Jego śmierci oraz w trzydziestą rocznicę oddania do eksploatacji Bacówki PTTK na Rycerzowej – pierwszego z wielu tego typu obiektów, których Edward Moskała był pomysłodawcą i realizatorem.


• 10 sierpnia 2005 r. z okazji corocznego odpustu św. Wawrzyńca - patrona przewodników górskich, w kaplicy na szczycie Śnieżki, na symbolicznym cmentarzyku ofiar gór w kotle Łomniczki odsłonięto i poświęcono tablicę upamiętniającą papieża Jana Pawła II. Ponadto z inicjatywy Karkonoskiej Grupy GOPR centralne zbocze w tymże kotle, na którym usytuowany jest krzyż nosić będzie nazwę „Zbocze im. Jana Pawła II”.


• 16 sierpnia 2005 r. zostało otwarte czwarte w powiecie kłodzkim drogowe przejście graniczne Mostowice – Orlicke Zahoři. Granicę polsko-czeską mogą przekraczać samochody osobowe i samochody ciężarowe do 3,5 t.


• 20 sierpnia 2005 r. w Jaśliskach k/Krosna padły pierwsze klapsy do filmu fabularnego na podstawie cyklu opowiadań Andrzeja Stasiuka „Opowieści galicyjskie”. Film realizowany jest w koprodukcji polsko-słowackiej.


• 24 sierpnia 2005 r. w centrali GOPR w Rabce, odbyła się uroczystość przekazania przez marszałka Województwa Małopolskiego Grupie Podhalańskiej GOPR nowego samochodu terenowego - czerwonego land rovera defendera.


• 30 sierpnia 2005 r. w Krakowie, w wieku 77 lat zmarł Władysław Derkacz, przewodnik beskidzki kl. I, instruktor przewodnictwa, prezes Koła Przewodników Beskidzkich im. prof. Romana Reinfussa przy Oddziale Krakowskim PTTK.


• 3 września 2005 r. w Ośrodku Kultury Turystyki Górskiej „U źródeł Wisły” na Przysłopie pod Baranią Górą, na zaproszenie kustosza Ośrodka Andrzeja Bośkoca-Dziczkańca gościła prezydencka para Jolanta i Aleksander Kwaśniewscy.


• 3 września 2005 r. przy obelisku (odsłoniętym w 1999 r.) na Łabowskiej Hali, po raz siódmy spotkali się dawni partyzanci AK, kombatanci i młodzież na mszy św. w intencji ks. Władysław Gurgacza i żołnierzy Polskiej Podziemnej Armii Niepodległościowej, którzy działali na Sądecczyźnie w latach 1947-1949.


• 5 września 2005 r. prezydent Aleksander Kwaśniewski wmurował akt erekcyjny (podpisany 28 października 2003 r.) pod budowę skoczni narciarskiej K-120 w Wiśle Malince (Beskid Śląski).


• 9-10 września 2005 r. w Żywcu, miały miejsce uroczystości związane ze 100-leciem powstania Oddziału Babiogórskiego PTT i PTTK. W bogatym i urozmaiconym programie jubileuszu - była wystawa przedstawiająca 100-letnią historię Oddziału, a także uroczystości związane z odsłonięciem pamiątkowej tablicy na budynku siedziby Oddziału.


• 15 września 2005 r. w Centralnym Ośrodku Turystyki Górskiej PTTK w Krakowie odbył się wernisaż wystawy ekslibrisu Krzysztofa Kmiecia z okazji 130 lat zorganizowanego przewodnictwa tatrzańskiego. Organizatorem wystawy było Koło Przewodników Tatrzańskich im. M. Sieczki w Krakowie.


• 15-17 września 2005 r. z okazji 25-lecia Gorczańskiego Parku Narodowego, w Porębie Wielkiej odbyła się konferencja pt. „Wartość, problemy, rola społeczna i przyszłość parków narodowych w Polsce”.


• 16-18 września 2005 r. w Auli Kryształowej warszawskiej SGGW odbył się XVI Walny Zjazd PTTK. Na nową kadencję wybrano zarząd w składzie: Lech Drożdżyński – prezes, Edward Kudelski, Adam Gostyński, Adam Bargieł i Marek Staffa – z-cy prezesa, Jerzy Kapłon – skarbnik i Andrzej Gordon – sekretarz generalny oraz członkowie: Cecylia Jabłońska, Adam Jędras, Andrzej Konarski, Zbigniew Kresek, Edward Kutyła, Włodzimierz Łęcki, Henryk Miłoszewski, Stanisław Sikora, Zofia Sikora, Jolanta Śledzińska, Andrzej Tereszkowski, Agnieszka Wałach i Andrzej Wasilewski. Przewodniczącym Głównej Komisji Rewizyjnej został Tadeusz Sobieszek, a przewodniczącym Głównego Sądu Koleżeńskiego – Anna Kirchner.


• 24-25 września 2005 r. dla turystów indywidualnych w ramach akcji „Muzeobranie Małopolska” udostępniono: Muzeum Ziemi Bieckiej w Bieczu, Skansen Taboru Kolejowego w Chabówce, Muzeum PTTK im. Ignacego Łukasiewicza w Gorlicach, Dom Twórczości Tadeusza Kantora i Marii Stangret-Kantor w Hucisku, Muzeum Miejskie w Wadowicach, Dom Narodzin Tadeusza Kantora w Wielopolu Skrzyńskim, Zagroda Felicji Curyłowej w Zalipiu i Orawski Park Narodowy w Zubrzycy Górnej. Inicjatorem imprezy był Małopolski Instytut Kultury.


• 25 września 2005 r. około godz. 16.00 nastąpiła awaria napędu wyciągu krzesełkowego na górę Chełm, na którym uwięzionych zostało 15 osób. W akcji ratunkowej udział brali ratownicy Podhalańskiej Grupy GOPR, Państwowa Straż Pożarna z wielu okolicznych jednostek, Pogotowie Ratunkowe, Policja i Maltańska Służba Medyczna. Akcja ewakuacyjna zakończyła się pomyślnie. Nie jest to pierwsza awaria krzesełkowej kolei linowej wybudowanej w roku 1988.

LEOPOLD NA... NIEBIESKIM SZLAKU

Jeszcze za życia uważany był za chodzącą legendę górskiej problematyki a szczególnie znakowania szlaków we wszelkich możliwych aspektach. To dzięki niemu Oddział PTTK „Beskid” w Nowym Sączu wyróżniał i nadal się wyróżnia wysokim poziomem utrzymania górskich szlaków w większości Beskidu Sądeckiego, na części terenów Pogórza Karpackiego i Beskidu Niskiego oraz w Małych Pieninach.
Leopold Bieniasz potrafił wdrażać swoistą dyscyplinę w gospodarowaniu szlakami, wypracował skuteczne systemy ich kontrolowania oraz potrafił realizować jak nikt inny rzecz najtrudniejszą: sztukę dostosowywania przebiegu szlaków w górach do zmieniających się warunków komunikacyjnych, terenowych, usytuyowania szlaków względem PTTK-owskiej bazy górskiej itd. itd.
To głównie dzięki L. Bieniaszowi wypracowana została zgodna współpraca działaczy górskich i narciarskich w „Beskidzie”, to dzięki owej współpracy Oddział PTTK w Nowym Sączu należy dziś do nielicznych, który potrafił zachować i dba o pokaźną ponad 100-kilometrową sieć turystycznych szlaków narciarskich na swoim terenie.
Na temat znacznie większego obszaru znakarskiego latem można o Nowym Sączu wyrażać się tylko w pozytywach. Wzorowa dokumentacja a zarazem edukcja sądeckich znakarzy funkcjonuje obecnie głównie dzięki owej niepisanej ”szkole Bieniasza”. Szlaki szanuje się i kocha jak najbliższą rodzinę na ich przykładzie prezentując swoisty patriotyzm wobec naszego Towarzystwa.
W latach od 60-tych do początku 90-tych Leopol Bieniasz był osobą najważniejszą w sądeckim środowisku od całej problematyki szlaków. Obowiązkowo przybywał na każde znakarskie spotkanie a jego propozycji oraz rad zawsze słuchano z najwyższą uwagą.
W ostatnim okresie coraz większe zdrowotne przeszkody uniemożliwiały Leopoldowi nie tylko znakowanie szlaków na ukochanej Sądecczyźnie ale nawet opuszczanie mieszkania. Wtedy to często biuro Oddziału PTTK „Beskid” z Rynku nr. 9 „przeprowadzało się” w kwestiach znakarskich pod słynny adres: na ul. Lwowską 83 m 38, czyli do Leopolda.
Z Bieniaszem łaczyły mnie więzy serdecznego zbratania, wielkiej sympatii, szacunku dla Jego osobowości oraz podziwu dla nieustannej organicznej pracy dla szlaków. Przepracował dla gór kawał czasu i wszystko górom poświęcił. Przecież już kilku lat temu pisałem o jubileuszu 50-lecia udziału w znakarskiej tematyce przez Leopolda.
Jeżeli gdzieś nad nami ktoś również wytycza niebieskie szlaki Bieniasz bez wątpienia przyda się i tam, ze swoją ogromną wiedzą, osobistą kulturą, skromnością cechującą przeważnie tylko osoby wybitne oraz sympatią wobec każdego.

POŻEGNANIE Z GUNUNG KINABALU

Następnego dnia wczesnym rankiem wybrałem się na najwyższe piętro hotelu i obszedłem je wzdłuż i wszerz, wypatrując znanego mi z publikacji widoku. Był! Daleko, w kierunku północno-wschodnim widać było czarną, poszarpaną linię horyzontu, przypominającą podobno grzbiet smoka. Na wierzchołek Mt Kinabalu wchodzi się przed wschodem słońca, kiedy temperatura utrzymuje się poniżej zera. Około ósmej rano zaczyna być gorąco, a o dziewiątej równikowe słońce potrafi spalić niechronioną skórę. Po dziesiątej każdego dnia, szczyt spowiają mgły i wpółczuć należy temu, kto wcześniej z niego nie zszedł. Mgle towarzyszą huraganowe, lodowate wiatry. Widoczność nie sięga dalej niż kilka metrów i w przypadku zejścia ze szlaku znalezienie drogi na rozległym, podszczytowym plateau jest prawie niemożliwością. Dlatego ścieżkę wytycza tutaj kilkusetmetrowej długości lina, w trudniejszych miejscach służąca też do asekuracji.
Najwyższa góra, położona między Himalajami a Górami Nowej Gwinei, od dawna wzbudzała zainteresowanie tubylców, żeglarzy, podróżników i pilotów. Jest to jeden z najmłodszych masywów górskich na świecie, który wciąż się wznosi, z prędkością 0,5 cm rocznie. Na mapach i w publikacjach podaje się wysokość Mt Kinabalu jako 4101 m n.p.m. Jednakże na świadectwie nr 249666, wystawionym mi przez rząd stanu Sabah oraz na szczycie figuruje liczba 4095,2. Zdumiewające, że już w 1844 r. admirał Edward Belcher potrafił zmierzyć z morza, to znaczy z odległości kilkudziesięciu kilometrów, wysokość Mt Kinabalu z dokładnością do 80 metrów.
Osobliwością Mt Kinabalu jest granitowy trzon szczytowy, prezentujący się jako lita ściana o wysokości przekraczającej kilometr, uwieńczony rozległym plateau, z którego wyrastają turnie o niezwykłych kształtach. Zaledwie 3 tysiące lat temu wysoczyznę pokrywał lodowiec. Ten geologiczny fenomen otoczony jest niedostępną dżunglą, kryjącą do dziś nieodkryte gatunki flory i fauny.
Pochodzenie nazwy Gunung Kinabalu (w języku malajskim „gunung” znaczy „góra”) jest nadal niewyjaśnione. Najbardziej popularne przypuszczenie nawiązuje do Aki Nabalu, co w języku miejscowych górali Kadazanów znaczy „otoczone czcią miejsce zmarłych”. Kadazanie wierzą, że wierzchołek zamieszkują ich duchy, o czym świadczą rosnące tam mchy dostarczające pożywienia przodkom.
Inna teoria głosi, że nazwa pochodzi od „Kina”, co znaczy „chiński”, oraz od „Balu” czyli „wdowa”. Za tą teorią kryje się romantyczna legenda o chińskim księciu, który wspiął się na szczyt w poszukiwaniu wielkiej perły strzeżonej przez groźnego smoka. Udało mu się pokonać bestię i zdobyć klejnot, po czym ożenił się z kobietą z plemienia Kadazan, ale wkrótce ją opuścił i powrócił do Chin. Jego żona ze złamanym sercem wspięła się na szczyt i oddała żałobie, po czym zamieniła się w kamień.

Jak podaje wydawnictwo parkowe „Ze wzgędu na brak jakiejkolwiek dokumentacji dowodzącej wcześniejsze wejście na szczyt tubylców, tytuł zdobywcy należy się Sir Hugh Low’owi”, który w 1851 r. nie wszedł na sam wierzchołek ponieważ, jak odnotował w swoim dzienniku, „najwyższy punkt jest dostępny jedynie zwierzętom ze skrzydłami”. Low zdobył granitowe plateau, z którego wznosi się kilkanaście trudno dostępnych turni. Na najwyższą z nich, podobnie jak na Mt Kościuszko, wchodzi się stosunkowo łatwo. Major C. M. Enriquez dowodzący ekspedycją na Borneo w 1925 r. napisał: „Szczyt Kinabalu w żadnym wypadku nie jest tak płaski jak możnaby przypuszczać patrząc nań z pewnej odległości i jest to wkrótce oczywiste, ponieważ plateau kończy się gwałtownie potworną przepaścią – rodzajem krateru, istnym diabelskim kotłem niesamowitej głębokości, którego ściany wznoszą się pionowo na tysiące stóp. Podobnie do zewnętrznego konturu Kinabalu, składającego się z pionowych linii, prezentuje się jego wnętrze. To wklęśnięcie w centrum góry jest z całą pewnością wspaniałym i jednocześnie przerażającym widokiem. Faktyczny wierzchołek - luźno narzucona kupa kamieni - znajduje się na krawędzi tej przepaści.”
Hugh Low dokonał niezwykłego wyczynu, jak na ówczesne czasy, bo wspiął się na przełączkę w głównej grani, opadającej do wspomnianego wyżej „krateru”, ograniczonej igłami skalnymi, których zdobycie dzisiaj wymaga dużych kwalifikacji wspinaczkowych i odpowiedniego sprzętu. Miejscowi przewodnicy i tragarze doprowadzili go do wysokości 3200 m n.p.m., powyżej której zaczyna się granitowa ściana. Sami nigdy wyżej nie chodzili.
Low powrócił do Mt Kinabalu w 1858 r. ze Spencerem St. John’em, brytyjskim konsulem w Brunei. Zabrali ze sobą 50. osobowy oddział żołnierzy, co pomogło w pokonaniu oporu lokalnych kacyków, którzy utrudniali im dotarcie do podnóża góry, gdzie w tajemniczych okolicznościach został zniszczony barometr. Od tego momentu nie byli w stanie ustalić żadnej wysokości. Ale najgorszym problemem był brak odpowiednich butów. Większość drogi do podnóża Mt Kinabalu Low przebył boso i dalej wędrować nie był w stanie. Jego towarzysz dotarł do plateau, gdzie wspiął się na South Peak, skąd wypatrzył dwa inne wierzchołeki, wydające się wyższe. Jednak szybko pokryły je chmury i na tym osiągnięciu wyprawa zakończyła się.
Trzy miesiące później obaj podróżnicy powrócili na plateau, gdzie Low zajął się mierzeniem wysokości, a St John wybrał się na widoczny w kierunku zachodnim szczyt, który obecnie nosi jego imię, ale musiał wycofać się dziesięć metrów od wierzchołka. Nawet gdyby wszedł, to i tak znalazłby się cztery metry poniżej głównej, niepozornej kulminacji, którą „zdobył” w 1888 r. botanik John Whitehead, określając ją jako „duże usypisko luźnych kamieni”.
John Briggs skomentował ironicznie: „Nic dziwnego, że nie zauważono go przez tak wiele lat. Posiada on niewyróżniający się wygląd, sprawiając wrażenie tylko podwyższenia na krawędzi Low’s Gully. Jest zaledwie cztery metry wyższy od znacznie bardziej imponującego St John’s Peak i tylko 50 metrów wyższy od niezwykłych Oślich Uszu, które przyciągnęły uwagę Low’a w 1851 r. Prawdę mówiąc, jak na najwyższy szczyt Południowo – Wschodniej Azji, ta kupa luźnych kamieni jest wielkim rozczarowaniem.”
Niepozorny kształt kulminacji Kinabalu, podczas gdy w sąsiedztwie znajdują się bardziej atrakcyjne wierzchołki, przypomina sytuację na wierzchowinie Gór Snieżnych w Australii, gdzie na tle Mt Townsend czy Ramshead, nigdy nie przyciągał uwagi Mt Kościuszko, póki Strzelecki nie ustalił, że jest to najwyższy punkt kontynentu.
Sir Low został uhonorowany tytułem zdobywcy Mt Kinabalu. Jego imieniem (które znaczy „niski”) nazwano najwyższy szczyt, najgłębszy na Borneo kanion (Low’s Gully), rododendron, roślinę spożywającą insekty i kilka innych obiektów botanicznych. Pomyśleć, że to wszystko ma miejsce w niepodległym kraju, silnie reprezentującym swą odrębność, dla którego Sir Low nie był zawodowym podróżnikiem, ale symbolem kolonialnej zależności, ponieważ zajmował wysokie stanowisko w administracji brytyjskiej. Zdobył on Mt Kinabalu przy okazji wyprawy mającej na celu wykurzenie piratów z wód otaczających wyspę.

Wielu wczesnych zdobywców Mt Kinabalu zauważyło coś, czego nikt nie zaobserwoował wędrując na Mt Kościuszko. Low zapisał, że jego przewodnik wniósł na górę wiele talizmanów, kawałki drewna, ludzkie zęby oraz inne akcesoria (głównie kryształy do przekupienia bogów, gdyby nastąpiło załamanie pogody) ważące w sumie około trzech kilogramów. Inny podróżnnik zaobserwował rytualne zabicie kurczaka. W latach dwudziestych ubiegłego stulecia ceremonie obejmowały ofiarę siedmiu jajek i tyluż kurczaków, czemu towarzyszyły głośne modły i strzelanie z pistoletów dwiema salwami, jedną przed wspinaczką i drugą po jej zakończeniu. Następnie przewodnicy i tragarze ze smakiem spożywali ofiary złożone bogom. W ten sposób ukształtowała się tradycja kontynuowana do dziś przez przewodników Kadazanów. Raz w roku poświęcają oni siedem jajek i siedem kurczaków razem z cygarami, orzechami betelu, przyprawami i ryżem, po czym obżerają się jadłem do syta, obficie popijając i przepalając. Najwidoczniej bogowie nie mają nic przeciwko temu.
C. M. Enriquez zanotował: „Stary szaman niosący torbę z talizmanami, która zdawała się zawierać głównie świńskie zadki, rozsypał ryż na skale, ofiarował jajko i kurę, po czym wygłosił mowę do duchów zamieszkujących górę.”...”Wspomagałem jego usługi za pomocą whisky, a on w zamian utrzymywał duchy górskie w zadowoleniu.”

X X X

W 1964 r. utworzono Park Narodowy Kinabalu obejmujący 75 tys. ha terenu, a więc tyle co całe Tatry, polskie i słowackie. Niemal całość Parku, mającego status światowego dziedzictwa UNESCO, stanowi nie do przebycia dżungla i niedostępne urwiska. Oprócz ścieżek spacerowych w sąsiedztwie administracji Parku oraz gorących (do 60 stopni C) siarkowych źródeł mineralnych Poring Hot Springs, dla turystów dostępny jest jedynie szlak na główny szczyt. Liczy on zaledwie 8,5 km długości i 2300 m. różnicy wysokości. Turystyczne przejście tej trasy wymaga co najmniej dwóch dni. Inne warianty traktowane są jako trudne wyprawy wspinaczkowe i zgodę na ich przebycie wydaje osobiście dyrektor Parku, na podstawie oceny kwalifikacji wspinaczy oraz ich przygotowania do wielodniowej penetracji terenu, w którym nie mogą liczyć na żadną pomoc. W każdym przypadku, także na trasie turystycznej, wymagane jest zaangażowanie lokalnego przewodnika.
Siedziba Parku zlokalizowana jest 90 km. od stolicy stanu Sabah - Kota Kinabalu i aby zacząć wspinaczkę wcześnie rano trzeba albo przybyć do punktu startu dzień wcześniej albo wyjechać z miasta niewiele po piątej rano, zamówionym samochodem z kierowcą. Wcześniej trzeba też zarezerwować nocleg w Laban Rata Resthouse, obiekcie przypominającym polskie schronisko górskie, zlokalizowanym na wysokości 3300 m n.p.m. Można w tym celu skontaktować się z Biurem Rezerwacji w Parkach Narodowych Sabah lub po prostu porozmawiać z recepcjonistką hotelu. Wybraliśmy to drugie, najwygodniejsze rozwiązanie. O piątej rano czekał przed hotelem samochód z kierowcą.
Wyjechaliśmy przy nienajlepszej pogodzie, ale po pokonaniu 1554 m od poziomu morza i przekroczeniu bramy Parku zrobiła się piękna pogoda. Gunang Kinabalu zaprezentował się w całej okazałości. Jedynym dysonansem w krajobrazie były usytuowane na stokach świętej góry paskudne anteny telewizyjne. Po opłaceniu wstępu, przejazdu do elektrowni (zlokalizowanej na wysokości 1830 m n.p.m., gdzie się zaczyna szlak), przewodnika i czegoś tam jeszcze, wręczono nam plakietki identyfikacyjne, oraz przydzielono sympatycznego młodego Kadazana, który potrafił załatwić wszystkie formalności w schronisku i obudzić nas o drugiej nad ranem, a oprócz tego pokazał nam pitcher plant – roślinę konsumującą insekty, której byśmy pewnie sami nie znaleźli. Nasz przewodnik James Bulangou był ponadto dżentelmanem, bo od czasu do czasu proponował Ewie, że poniesie jej plecak.
Już po dwóch godzinach spadł pierwszy deszcz, ale było ciepło, a ponadto na trasie znajduje się kilka schronów zbudowanych na taką okazję. Wznosiliśmy się prawie półtora kilometra dżunglą pokrywającą strome stoki Mt Kinabalu, mijając wolniej idących. Większość z wiszącymi na szyjach plakietkami, jak uczestnicy konferencji w terenie. Około godziny trzeciej roślinność nagle przerzedziła się i zaczęło padać kolejny raz, ale doszliśmy już do Laban Rata, gdzie nawet udało się zjeść gorący obiad. W pobliżu schroniska znajduje się kilka małych baraczków. W jednym z nich przydzielono nam prycze. Podobno mieliśmy szczęście, bo w głównym budynku grzeją jak w łaźni, co lubią miejscowi, ale turyści z krajów o klimacie umiarkowanym nie mogą spać.
Ledwo zamknęliśmy oczy, a James już nas postawił na nogi, nieco poganiając, bo chyba ubieraliśmy się zbyt wolno. Szczękając zębami wyszliśmy na zewnątrz, gdzie niebo skrzyło się gwiazdami, a w kierunku szczytu ciągnął się ruchomy sznur migających światełek. Okazało się, że wczesna pobudka nie była wymysłem naszego przewodnika. Jego koledzy wypędzili swych podopiecznych ze śpiworów nawet wcześniej.
Zdarzało mi się chodzić w nieznanych górach nocą. Nigdy jednak na takich wysokościach i w towarzystwie muzułmanów, w tym wielu kobiet, odprawiających swe dziękczynne modły, po pokonaniu trudniejszych odcinków. Niemal cały czas towarzyszyła nam lina, może niepotrzebnie, ale w pewnym miejscu latarka skierowana w dół zaświeciła w próżnię. Schodząc kilka godzin później zauważyliśmy, już przy dziennym świetle, że szlak wiedzie po krawędzi potężnego urwiska.
Przed czwartą dotarliśmy do Syat-Syat, niewielkiej budy z czterema wyrami, usytuowanej na wysokości 3800 m n.p.m., gdzie parkowa straż sprawdza dowody rejestracji uczestników szczytowej „konferencji”. Do wierzchołka pozostało trzysta metrów i James przyznał nam rację, że lepiej przespać się przez godzinę, niż spędzić ją w ciemnościach na lodowatym wierzchołku. Okazało się jednak, że blaszane pudło chroni jedynie przed wiatrem i deszczem. W bliskiej zera temperaturze nie dało się ani zdrzemnąć ani odpocząć.
O brzasku powędrowaliśmy granitową pochylnią na szczyt, prawie cały czas schowany w chmurach.. Widzieliśmy jedynie South Peak i niezwykłe Ośle Uszy.
Na ostatnim odcinku zauważyliśmy wielu odpoczywających. Im bliżej szczytu, tym więcej. Tuż przed kulminacją zrozumieliśmy dlaczego. Po prostu idzie się coraz trudniej i wolniej. Czasem tak wolno, że prawie bez ruchu. Gdybym miał jeszcze raz wybrać się na Mt Kinabalu, to spędziłbym dwie noce w Laban Rata. Wszystkim odpoczywającym daje się we znaki brak aklimatyzacji.
I wreszcie szczyt. Mgła, wiatr i zimno. James kryje się w szczelinie skalnej. Przeczekaliśmy, marznąc przez godzinę, i zdecydowaliśmy opuścić wierzchołek. Po kilku minutach pojawiło się nawet słońce, a białe obłoczki otoczyły wachlarzem widoczne w dole schronisko. Zejście do Laban Rata odbyło się błyskawicznie.
A potem długi marsz z całym bagażem przez dżunglę, urozmaicony przelotnymi deszczami. Dopiero teraz mamy okazję do podziwiania flory Parku. Wynoszenie z niego czegokolwiek jest zabronione, podobnie jak pisanie na skałach. Mimo to, trudno zauważyć przy szlaku jakikolwiek z 26. gatunków rododendronów, a także choćby jedną z 1500. gatunków orchidei. Od czego jednak mamy Jamesa, który doskonale wie gdzie pokazać klientom pitcher plant – insektożerną roślinę w kształcie dzbana, wabiącą zapachem różne stworzenia do spenetrowania jego wnętrza. W następnej kolejności przykrywka opada, a oszukane zwierzę topi się w płynie powodującym rozkład jego ciała. W ten sposób posila się mięsożerna bestia.
Po zejściu zameldowaliśmy się w administracji, która wystawiła nam certyfikaty świadczące o zdobyciu najwyższego szczytu Malezji. W drodze powrotnej autobus śmigał serpentynami. Po kilku zakrętach błysnęło słońce, rozstąpiły się chmury i wśród nich ukazała się granitowa fasada, od Laban Rata po sam szczyt. Przez kilkanaście sekund lało się po niej kilka srebrzysto – złocistych, podniebnych wodospadów. Tak nas pożegnał Mt Kinabalu.